RadioheadAlbum

De vijf leden van Radiohead zijn stuk voor stuk van een zeer uitzonderlijk kaliber. Terwijl het kwintet artistieke integriteit en verbeeldingskracht koppelt aan een onvoorstelbaar commercieel succes, kwijt het zich bovendien uitstekend van de schier onmogelijke taak om een goede balans te vinden tussen kunst en zakelijkheid en originaliteit en populariteit. In een tijd waarin de gemiddelde muzikant op allesbehalve talent beoordeeld wordt, is dit helaas een ware zeldzaamheid geworden…

Ondanks het gegeven dat de fundamenten al in 1982 worden gelegd, begint de geschiedenis van de band pas werkelijk in 1987, wanneer het vijftal uit Oxford voor het eerst optreedt onder de naam On A Friday. Na twee demo’s tekenen ze begin jaren negentig bij EMI, waarna ze zich naar een nummer op “True Stories” van Talking Heads vernoemen. Radiohead debuteert in 1992 met de ep “Drill”, dat één jaar later gevolgd wordt door het wisselvallige debuut “Pablo Honey”. De ep “My Iron Lung” (1994) en vooral het ijzersterke tweede album “The Bends” (1995) bewijzen echter dat de vijf Engelsen beduidend meer in hun mars hebben.

Het in 1997 verschenen derde album van de groep is hiervan het meest uitgesproken voorbeeld. “OK Computer” is een conceptalbum, waarbij het onderliggende motief vervreemding en eenzaamheid van de mensheid in het algemeen bestrijkt. De band richt zich hierbij in het bijzonder op het overweldigende, vaak zeer negatieve effect van technologie op onze samenleving. Daarbij geeft het album, evenals Pink Floyds “Animals“, een even zwartgallige als ongevoelige interpretatie van de hedendaagse mens weer.

Met haar streven om menselijke emotie en persoonlijkheid te vervangen door welhaast machinale, programmeerbare omgangsvormen, tracht de mensheid volgens Radiohead, overigens tevergeefs, te wedijveren met allerlei technologische ontwikkelingen. De plaat handelt echter over de mensen die, zowel thuis als op het werk, moeite hebben om hun plaats in deze vaak gevoelloze wereld te vinden. Zij gaan immers ten onder aan hun angst voor deze verstikkende routinematige aanpak. Juist hierdoor worden ze echter schaamteloos onder de voet gelopen door meedogenloze personen, die deze aanpak wel onder de knie hebben.

De band uit zijn diepgewortelde afgunst jegens deze door technologie gedomineerde maatschappij met een indrukwekkende songcyclus dat gerust een meesterwerk genoemd kan worden. Een groots, deftig uitgedacht en avontuurlijk album, waarbij de stemming en sfeer van iedere compositie minutieus is uitgedokterd. De manier waarop deze twaalf afzonderlijke juweeltjes samen één coherent geheel vormen, doet mij wel een beetje denken aan Pink Floyds “The Dark Side Of The Moon“.

“OK Computer” is een album met een enorme verscheidenheid aan vreemdsoortige arrangementen, opwindende melodieën en excentrieke klankkleuren. Het is een buitengewoon experimenteel album, dat vooral uitblinkt in zijn ultieme fijnzinnigheid en adembenemende structuur. De plaat is daarmee een zeer imponerende manifestatie van ingetogen zelfbeheersing, want er zijn op het album maar weinig momenten waarop het vijftal onvervalst uit de toon springt.

De majestueuze mengeling van ongegeneerde (prog-)rock, paranoïde postgrunge en angstaanjagende elektronische klanken resulteert op “OK Computer” in een even bijzondere als gewaagde integratie van verschillende, uiteenlopende muzikale invloeden. Zo hoor ik onder meer verwijzingen naar The Cure, Nirvana, R.E.M. en U2, maar ook Brian Eno, King Crimson, Pink Floyd en Queen. Gelukkig is dit vijftal nergens te afhankelijk van deze zeer gevarieerde referenties, waardoor Radiohead in staat is zijn eigen identiteit te bewaren.

De opmerkelijke structuren geven het album vitaliteit en energie, waarbij de bezielende zang van Thom Yorke de plaat van een menselijk aspect voorziet. Terwijl zijn stemgeluid zonder meer overeenkomsten vertoont met Jeff Buckley, doet zijn manier van zingen me vooral denken aan Roger Waters. Het gevoel van radeloosheid, verlangen en waanzin dat zijn soloplaten en zijn latere werk met Pink Floyd wel eens kenmerkt, is ook op deze plaat enigszins aanwezig. Het is verleidelijk om Yorkes zang af te schilderen als chagrijnig of zeurderig, maar zijn gedreven intensiteit maakt de plaat beduidend interessanter en emotioneler.

Desalniettemin is gitarist Jonny Greenwood naar mijn mening het voornaamste muzikale personage op deze plaat. Omdat de jongste van het stel blijkbaar een uitgesproken hekel heeft aan alles wat naar conventionele klanken neigt, probeert hij constant om allerlei excentrieke geluiden uit zijn instrumenten te toveren. Zijn inventieve experimenteerdrift met allerhande effecten en bijhorende apparatuur zorgt ervoor dat de plaat werkelijk bol staat met merkwaardige geluiden en soms onverklaarbare klanken. Hierdoor blijft het album steeds verrassend uit de hoek komen, waardoor beluistering een waar genoegen wordt en blijft.

“OK Computer” is werkelijk een vooruitstrevend rockalbum dat iedere liefhebber van donkere, progressieve rock zal kunnen en moeten aanspreken. Door de fraaie interactie tussen (progressieve) rock en elektronica komt de innerlijke thematische tegenstelling op subtiele wijze naar boven, waarbij het kleinood overigens nergens te pretentieus klinkt. Om die reden is dit dan ook per definitie een plaat dat met een hoofdtelefoon nauwgezet geanalyseerd dient te worden. Pas dan geeft het al zijn geheimen prijs.

Evenals het legendarische “The Dark Side Of The Moon” – voor mij met afstand de plaat der platen – raakt ook “OK Computer” de luisteraar zowel in het hart (door de muziek) als in het hoofd (door de teksten). De ongebreidelde experimenteerdrift, de vaak ingenieuze studiotrucjes, de voortdurende drang tot innovatie en de zwaarwichtige teksten maken Radiohead dan ook tot de Pink Floyd van onze generatie. Daarmee is dit meesterwerk misschien wel de “The Dark Side Of The Moon” van de jaren negentig. Het is ieder geval zeker het meest indrukwekkende album uit dat decennium.

Waarvan akte… waarvoor hulde…

Dat laatste moeten ze bij EMI, de voormalige platenmaatschappij van het Engelse ensemble, ook gedacht hebben, want de invloedrijke plaat wordt in maart 2009 samen met “Pablo Honey” en “The Bends” opnieuw uitgebracht. Rechtgeaarde Radioheadfans kunnen dan ook (andermaal) diep in hun buidels tasten, want de drie luxueuze heruitgaven bevatten een extra schijf met b-kantjes, demo’s, remixen, liveversies of ander obscuur materiaal. Naast de dubbel-cd’s zijn er ook nog zogenaamde, gelimiteerde ‘special collector’s editions’ uitgebracht met ook een bonus dvd met videoclips, live-registraties en ander bijzonder beeldmateriaal.

Deze laatste uitgave zit verpakt in een fraai uitgevoerd kartonnen doosje met de twee cd’s, een dvd, een boekje met songteksten en een stel kaarten. De presentatie is dan ook weer dik in orde, maar het gaat natuurlijk om de inhoud. Naast het originele album van “OK Computer” bevat deze nieuwe versie een tweede schijf met de b-kantjes van de dubbele cd-singles van Paranoid Android, Karma Police en No Surprises. De cd telt verder nog drie tracks afkomstig van een BBC Radio One ‘Evening Session’, uitgezonden op 28 mei 1997. De speciale verzamelaareditie bevat ook nog een dvd met clips van de drie singles en drie nummers van een optreden voor het bekende televisieprogramma ‘Later… With Jools Holland’ op 31 mei 1997.

Ofschoon nergens vermeld staat of alle muziek daadwerkelijk digitaal opgekalefaterd is, zijn deze twee weelderige heruitgaven van “OK Computer” een meer dan passend eerbetoon aan een van de meest vernieuwende en invloedrijke rockbands van de afgelopen twintig jaar. De keuze voor de dubbel-cd of de versie met dvd laat ik echter graag aan jullie over…

Frans Schmidt