#104 Porcupine Tree’s Steven Wilson: ‘Hoe een soloalbum de basis legt voor de beste teamprestatie ooit’

Interview: Steven Wilson – Porcupine Tree
Interview, tekst en eindredactie: Govert Krul
Foto’s: Eric de Bruijn

Steven Wilson’s Porcupine Tree heeft zich met zijn nieuwste album “The Incident” opnieuw overtroffen en levert een conceptalbum dat zich kan meten met de allergrootsten. Hoe hem dat is gelukt en wat we nog meer kunnen ver wachten? Progwereld vroeg het hem in het hotel van de sterren, het Amsterdam American Hotel.

Hallo Steven, ik heb onlangs je nieuwe cd ontvangen en intensief beluisterd. Mijn conclusie is dat het tot je beste werk behoort, deel je die conclusie?
Ik denk het wel, het is altijd moeilijk om objectief te zijn als je een jaar lang bezig bent met schrijven, mixen en de mastering. Gedurende deze periode ben ik inderdaad wel gaan beseffen dat ik met iets waanzinnigs bezig was, nu het klaar is kan ik dat eigenlijk niet meer beoordelen en laat ik dat liever aan anderen over.

Wanneer ben je gaan schrijven?
In september vorig jaar ben ik begonnen met de muziek voor het album, de tekst volgde pas later. Weet je, nu we het er zo over hebben en ik me het gevoel herinner gedurende de totstandkoming van het album, durf ik inderdaad te zeggen dat “The Incident” zich in positieve zin onderscheidt van hedendaagse muziek én binnen onze discografie.

Op “The Incident” heb je een andere muzikale koers gekozen in de zin dat de vorige albums een behoorlijk groot en stevig geluid hadden, terwijl dit album eerder refereert aan de periode van “Stupid Dream” en “Lightbulb Sun”.
Dat klopt ja, hoewel vooraf nooit bewust voor een bepaalde koers wordt gekozen. Ook op dit album hoor je metal-riffs, maar ze zijn goed geïntegreerd in de songs waardoor een meer klassieke sound ontstaat die hopelijk nog steeds eigentijds en vooruitstrevend is. Porcupine Tree behoort natuurlijk tot de gevestigde bands en luisteraars zullen bepaalde elementen herkennen van vorige albums.  Echter, het doel is en blijft vooruitstrevende muziek te maken.

Kun je beschrijven hoe jij het gehele proces nu ervaart versus de beginperiode, bijvoorbeeld ten tijde van “The Sky Moves Sideways”?
Het grootste verschil is natuurlijk dat “The Sky Moves Sideways” een soloproject was met enorme artistieke vrijheid terwijl nu, ondanks dat ik uiteindelijk de keuzes maak, we werken volgens een groepsproces waarbij soms een compromis gesloten moet worden. Belangrijk om te weten is dat ik sinds “Signify” juist heel bewust voor een band heb gekozen omdat nu de vier persoonlijkheden bij elkaar komen, daardoor juist een unieke sound ontstaat, meer dan wanneer ik alleen zou blijven werken. Zoiets kent uiteindelijk zijn beperkingen en daar ben ik heel bewust mee omgegaan.

En als je het proces nu vergelijkt met “Signify”?
Dan valt het verschil erg mee eigenlijk. Weet je, ik schrijf altijd de muziek en leg die voor aan de band en met elkaar streven we naar progressie in alles wat we doen. Ook nu we allesbehalve een “Fear Of A Blank Planet” part II wilde maken, wat een behoorlijk tekstueel gedreven album is in de zin dat de tekst en zelfs de titel van het album als eerste klaar waren en later de muziek erbij geschreven is. Deze keer ging het precies andersom. We wilden iets organisch creëren, een muzikaal boek met hoofdstukken en een verhaallijn, ontstaan uit de muziek en pas later aangevuld met tekst. Dit idee werd breed gedragen door de hele band.

Wat zou gebeuren als jij overtuigd bent van een concept als dit en de andere bandleden keuren je idee af?
Dat ligt er maar aan hoeveel passie ik heb voor het idee. Ik sta altijd open voor andermans idee en stem regelmatig in met een koerswijziging, maar zeg erbij dat het belangrijk is dat er uiteindelijk één kapitein aan het roer staat en eigenlijk werkt het bij alle succesvolle bands zo. Neem The Who, The Beatles of The Beach Boys. Het gaat ook niet altijd om de beste muzikanten maar om de architect, zoals Roger Waters bij Pink Floyd. Je moet voorkomen dat teveel compromissen worden gesloten, dat leidt tot een gedrocht. Eén iemand moet een idee en visie voor de band hebben en als anderen het niet met je eens zijn moet je kunnen zeggen: het kan me niet schelen, we doen het op mijn manier! Ik hoef dat trouwens maar zelden te zeggen, want meestal zijn we het snel eens, behalve wat het artwork betreft, daar zijn ze het nooit mee eens en ze haten me als ik daar mijn zin doordruk (lacht, red.).

Over input van andere bandleden gesproken, drummer Gavin Harrison is weer erg goed bezig geweest.
Oh ja, maar Gavin presteert altijd top, zonder uitzondering!

Enkele songs op dit album gaan eerder richting alternative rock dan progressive rock, neem The Blind House en Drawing The Line. Misschien sla ik door maar met mijn ogen dicht hoor ik zelfs de stem van Kurt Cobain erin.
Je vraagt me mijn eigen muziek te analyseren en hoe legitiem je vraag ook is, ik ben niet zo objectief over mijn muziek als jij bent. Als je het zo stelt zeg ik dat je waarschijnlijk gelijk hebt, maar ik ben daar nooit bewust mee bezig. Mijn muziek is het resultaat van wie ik ben en wat ik elke dag ervaar en absorbeer. Het komt eruit als een product. Ik luister zelf naar heel veel verschillende muziek en neem alles op wat ik hoor en zie. Maar als ik schrijf denk ik nooit: ik pak 25% Nirvana, 25% Pink Floyd etc. Als je jong bent, ben je vooral een slaaf van referenties, nu ik ouder ben steel ik waarschijnlijk nog steeds van anderen, maar ben me er helemaal niet van bewust omdat ik er niet langer mee bezig ben.

Nu steelt men van jou!
Inderdaad, hahaha… Och, ik ben 40 jaar en ben sowieso beïnvloed, ik heb veel muziek gehoord en van veel muziek gehouden, veel films gezien en van veel films gehouden, veel gezelschap van vrouwen gehad en van veel vrouwen gehouden (lacht, red.)

Hoe is het idee voor de tekst ontstaan?
Zoals ik juist zei is het voor “Fear Of A Blank Planet” allemaal begonnen met de tekst, nu had ik tekstueel helemaal niets, zelfs geen idee, terwijl ik al 35 minuten muziek klaar had. Ik was daar ook niet gestrest over trouwens, want ik was vol vertrouwen over de muziek. Het idee ontstond toen ik op de snelweg langs een auto-ongeluk reed waarbij stond ‘incident’. Op dat moment ging ik twijfelen aan het begrip ‘incident’ omdat het ingrijpende gebeurtenissen in een mensenleven zo onpersoonlijk maakt. Neem een aardbeving in India waar duizenden doden vallen, dat is hier een ‘incident’. Zet dat eens af tegen de gebeurtenissen rond Michael Jackson, de beste man heeft 20 jaar geen fatsoenlijke muziek gemaakt, maar de media maken dat juist heel persoonlijk en spreken dan niet van ‘het Michael Jackson incident’. Dat geeft te denken en bracht mij tekstueel op het spoor. Ik wilde het woord incident juist weer een persoonlijk karakter geven en ben daarom ook in de eerste persoon gaan schrijven en heb ook gebeurtenissen uit mijn eigen leven gebruikt die veel impact hebben gehad.

Vertel dan eens wat jouw verhaal is bij de geweldige songtitel Your Unpleasant Family.
Wij hebben soms zo’n situatie in Engeland waar probleemgezinnen in wijken worden gezet en vervolgens de boel terroriseren, kinderen onderdrukken, auto’s in brand steken, welhaast op een maffia-achtige wijze en die gebeurtenissen intrigeren mij dan. Daar gaat deze song over.

Hoe belangrijk was het voor jou om het solo-album “Insurgentes” te maken voordat je begon aan “The Incident”. Trouwens, is dat album ook echt eerst geschreven?
Ja, “Insurgentes” is eerst geschreven en was enorm belangrijk voor mij. Ik ben zo ontzettend blij met dat album, mede doordat ik sinds “The Sky Moves Sideways” geen solo-album meer gemaakt heb. En ik had geen idee meer hoe een album zou gaan klinken als ik helemaal alleen zou werken. Op “Insurgentes” staat heel veel muziek die je niet op een Porcupine Tree album hoort, een meer experimenteel geluid. Deels is dat teruggekomen op “The Incident”, het voelde geweldig om “Insurgentes” te maken.

Kunnen we dus meer solo-albums verwachten van je?
Absoluut!

Hoe zie je dan vervolgens de ontwikkeling van de Porcupine Tree sound?
Dat is een goede vraag die ik nog niet kan beantwoorden. Grappig dat je praat van een Porcupine Tree sound trouwens, wij willen geen slaaf worden van enige sound. Op “In Absentia” vroeg men of we ‘bewust’ metal waren geworden, terwijl het geluid voor die cd heel spontaan ontstaan is. Verder denk ik dat onze sound sindsdien niet heel erg veranderd is. Metal was eigenlijk daarvoor de ontbrekende factor. Nu voelde ik dat het tijd was voor verandering.

Wat verwacht je commercieel gezien van “The Incident”?
Gek genoeg was “Fear Of A Blank Planet” commercieel gezien ons meest succesvolle album, terwijl dit album totaal niet commercieel is. Het bevat lange tracks die niet radiovriendelijk zijn dus het was een enorme verrassing dat het zo goed verkocht. En dat terwijl we wel degelijk meermaals geprobeerd hebben een hit te scoren, bijvoorbeeld met ‘Shallow’ of ‘Piano Lessons’ maar dat werkte totaal niet. Bij “Fear Of A Blank Planet” dachten we juist, laat maar zitten die verkoop, we doen wat we willen! En dat juist toen het commerciële succes kwam mag een wijze les genoemd worden en gaf ons vertrouwen voor dit album vooral te doen wat goed voelt.

Er staan meer radiovriendelijke songs op “The Incident” alsook veel Pink Floyd invloeden, bijvoorbeeld van het album “Animals”.
Inderdaad staan vooral op Time Flies veel stukken die aan Pink Floyd doen denken en juist “Animals”. Het brengt mij terug naar mijn jeugd waar alles veranderde vanaf het moment dat ik Pink Floyd hoorde en ging naspelen. “Animals” was het eerste album dat ik kocht toen ik ongeveer tien jaar was.

De nogal heftige gitaarsolo in deze song maakt een heel persoonlijke indruk.
Dat klopt, het is overigens steviger dan het werk van David Gilmour zelf, maar de song is voor mij een heel persoonlijke reis terug naar de oorsprong van alles. We werden trouwens toch altijd al aan Pink Floyd gekoppeld qua invloeden, zelfs op albums waar naar mijn mening echt helemaal niets op stond wat zelfs maar deed denken aan Pink Floyd! En nu is het dan echt zover (lacht, red.) We kunnen hier winnen noch verliezen eigenlijk, maar deze band vormt samen met King Crimson toch wel de belangrijkste inspiratiebron.

Wat kunnen we verwachten van de komende tour?
We zullen starten met het 55 minuten tellende conceptstuk van “The Incident” voorzien van nieuwe films en vervolgens een selectie spelen van de laatste drie, vier cd’s.

Hebben jullie een aangepaste setlist voor Amerika en Europa?
Ik denk het niet. Het eerste deel van de tour in Amerika bouw je zelfvertrouwen en routine op en naarmate de tour vordert, speel je de songs steeds beter, waarschijnlijk zit het goed tegen de tijd dat we in Amsterdam spelen.  De Amerikanen krijgen dus het ruwe werk (lacht, red.). Het wordt sowieso erg lastig om deze cd live te spelen, lastiger dan ooit kan ik wel stellen met alle wisselingen van instrumenten en dergelijke.

Zoals ik al aangaf is dit volgens mij jullie beste album ooit dus de live uitvoering zal geweldig worden.
Vast en zeker, het wordt een unieke belevenis! Ik ben over deze cd, samen met “In Absentia” het meest tevreden van alles wat we tot nu toe gedaan hebben. Ik spreek zelf van de I-trilogie: “In Absentia”, “Insurgentes” en “The Incident”. De drie platen waar ik het meest trots op ben.

Heb je nog een boodschap voor de lezers van Progwereld?
Ja, ik verheug me erop ze allemaal te zien in Amsterdam en als progressieve rock liefhebbers moeten ze zeker de re-issues van King Crimson aanschaffen.