Arjen Lucassen: Ayreon’s verleden, heden en toekomst

eerste druk: 28-12-2004 / eindredactie: Rob van Oosten

Als ik binnenkom is Arjen bezig met het remasteren van het tweede Ayreon album, “Actual Fantasy”. De drums uit het doosje zijn vervangen door de drumpartijen van natuurlijk Ed Warby.

Je bent helemaal autodidact?

Ja, ik krijg zo vaak mails van fans. Hoe doe je dit, hoe doe je dat, wat is het geheim? Weet ik veel. Ik doe maar wat. Ik denk volgens mij, als iemand ziet hoe ik hier bezig ben, die heeft zoiets van wat doe je nou weer? Ik kan in principe helemaal geen toetsen spelen, ik draai wat aan de knoppen en rommel wat en dan kom je tot heel andere dingen als dat je ervoor wordt opgeleid. Ook qua akkoorden enzo. Ik heb geen flauw idee. Ik zou het niet kunnen uitschrijven. Op gitaar weet ik zo langzamerhand wel wat ik doe. Dat doe ik al vanaf mijn vijftiende. Dus al dertig jaar bijna.

Een stroom aan ideeën en dan pik je daar de beste uit. Of laat je iets meelopen als je bezig bent? Ik heb je ook wel eens zien schrijven als je met de gitaar voor de televisie zit.

Ik schrijf akkoordenschema’s op (raapt allerlei kleine stukjes papier van de grond) en dat schrijf ik daar bij: “klinkt als Led Zeppelin, of klinkt als Deep Purple”. Heel vaak als ik dit terug zie, dan heb ik geen flauw idee. Wat bedoel ik nu? Maatverdeling weet ik helemaal niet, maar ik heb meestal zoiets van als ik het niet meer weet, dan zal het wel niet goed geweest zijn.

Als we bij het begin van Ayreon beginnen, dan heet het eerste album eigenlijk “Ayreon: The Final Experiment” en is Ayreon niet de projectnaam.

Het was heel onduidelijk toen. Ik wilde een rockopera maken. Al sinds ik Jezus Christ Superstar had gehoord, begin jaren zeventig. Op een gegeven moment was Vengeance uit elkaar en toen heb ik nog een soloplaat gemaakt. Daarvoor was ik eigenlijk al bezig met Ayreon.

Ik heb ergens gelezen dat je toen met Ian Parry (Elegy) het nummer Sleepers Awake hebt gemaakt. Een nummer dat veel later op “Flight Of The Migrator” daadwerkelijk op cd wordt gezet.

Op een gegeven moment waren we echt de draad kwijt met Vengeance. Eind 1989 is de zanger (Leon Goewie) uit de band gegaan en is de hele band uit elkaar gegaan. Allemaal ellende, sex, drugs en rock ‘n’ roll. Iedereen was het zat. Op een gegeven moment kom je dan toch weer bij elkaar om met Ian Parry te beginnen. Wij wilden geen kopie van de oude Vengeance zijn. Het werd dus een beetje nieuwe Vengeance. Er net een beetje tussenin. We konden niet te ver van Vengeance af en ook niet te veel iets verschillends doen. We zaten er dus precies tussenin. Dat is dus echt hopeloos geflopt. Het ene moment dachten we; “we willen simpele AC/DC-achtige muziek maken, want dat willen de fans. En toen dachten we: nee, we willen muziek maken a la Rainbow met toetsen. Men was de draad kwijt en wilde Vengeance niet meer tekenen. Sleepers Awake is toen blijven liggen.

Er kwam toen een moment waarop ik dacht; ik ga nu doen wat ik zelf wil. Ik ga een rockopera maken met alle stijlen muziek die ik maar aardig vind. Met allemaal zangers waarmee ik wilde werken en dan vragen of ze me helpen. Tussendoor kwam een soloplaat, “Anthony”. Daar was ik ook helemaal de weg kwijt. Daar staat country op, folk op, weet ik veel wat nog meer. Dus die is ook vreselijk geflopt en is nu een collectors item. Toen had ik zoiets van; ik wil in elk geval één plaat maken waar ik echt 100% achter sta. Niet meer denken wat de mensen willen, wat de fans willen, wat de platenmaatschappijen willen, wat bandleden willen. Gewoon wat ik wil. Ook al is dat het laatste wat ik doe, ik ga die plaat maken. Dat was dus Ayreon uiteindelijk.

Dat heb ik helemaal opgezet. Ik had de muziek, ouderwets Floyd-achtig, Purple-achtig en toch modern. Het verhaal moest zich dus ook in het verleden afspelen en in de toekomst. Dus zo kwam ik op het hele verhaal, over de toekomst 2084. Het jaar waarin de aarde vergaat en waar ze een computerprogramma ontwikkelen waarmee ze beelden kunnen terugsturen in de tijd. Die beelden worden opgevangen door iemand in de Middeleeuwen. Dat is de link tussen heden en verleden.

Ik zocht een naam voor de hoofdrolspeler in het verhaal en dacht eerst dat hij Ariës moest heten. Ik ben zelf een Ram en het is een blinde minstreel die wordt gevonden en ze weten zijn naam niet en noemen hem naar zijn sterrenbeeld, Ariës. Op een gegeven moment moest Ian Parry iets inzingen. Ik zong Ariës, Ariës, waarop Ian zei: “It’s not Ariës, but Aries. Wat!, zeg ik. Het is Aries”. Dus de naam kon niet en moest ik het veranderen. Veranderen in Ayreon, iets met drie lettergrepen en de naam is een combinatie van iets ouds en moderns. Ouderwets, dus Ay, oude Engelse spelling. En On van electron, mellotron en zo ontstond Ayreon.

Het project werd uit gebracht door Arjen Anthony Lucassen met als subtitel Ayreon. Zoals ik verwachtte, wilde niemand het hebben toen ik klaar was. Ik had er een jaar aan gewerkt.

Ik heb begrepen dat SI Music in de race is geweest om het album uit te brengen?

SI Music was wel geïnteresseerd en hadden een voorstel gedaan dat redelijk was, maar ik wilde verder kijken. Ik kreeg vervolgens een deal in Japan bij JVC. Dat was tamelijk vergevorderd en toen was SI niet meer geïnteresseerd. In die tijd was Japan echt de grote markt en zij dachten dat ze flink konden exporteren naar Japan. Het voorschot van SI Music ging dermate omlaag dat het voor mij niet meer interessant was. Tot Duoble Dutch, Hans van Vuuren, die tot dat moment alleen maar re-issues had gedaan, ineens geïnteresseerd was. Hij had het gehoord en vond het te gek, met Barry Hay (Golden Earring). Hij wilde het wel uitbrengen en gaf ook een aardig voorschot. Ik was nog lang niet uit de kosten. Ik had al het geld, dat ik in die tijd had, in de cd gestoken.

Huis verkocht…

Ik woonde niet in mijn eigen huis, maar in een huis van mijn vader. Ik ben bij mijn toenmalige vriendin, die inmiddels mijn vrouw is, gaan wonen. Van het huis dat verkocht is, heb ik een bedrag kunnen lenen. Hierdoor kon ik de studio betalen. Ik had net een tour gedaan met Accept. De tour was niet doorgegaan, maar ik had wel het geld gekregen. Dus daar had ik ook wat geld van. Alles wat ik had, heb ik in Ayreon gestopt. Als het mislukt, ga ik wel wat anders doen. Het was mijn laatste kans en geen maatschappij wilde het hebben. Hans van Vuuren wel en bracht het uit. We hadden zoiets van; ja het zal wel. Iedereen lachte ons uit en toen begon het langzaam te verkopen. Eerst 1000 stuks en toen had ik zoiets van: woh, 1000 mensen hebben mijn plaat. Niet te geloven! Het werd 5.000, 10.000. Ik weet het nog precies en het werd 20.000. Het werd steeds meer. Het ging ineens verkopen. Het bleek dus gewoon dat er een heleboel mensen zijn geweest die erop aan het wachten waren. Die het jammer vonden dat het heel lang niet gebeurd was.

Toen zei de platenmaatschappij; je moet er nog één maken. Dat lijkt me te gek. Je moet het echter wel Ayreon noemen. Dat slaat toch nergens op, want Ayreon was de hoofdpersoon van het eerste album. Dat is hetzelfde als The Who die zichzelf opeens Tommy gaan noemen of Pink Floyd die zichzelf opeens The Wall gaan noemen. Bij nader inzien was het misschien toch wel verstandig. Misschien was het toch wel een goede projectnaam. Vervolgens kwam “Actual Fantasy” uit onder de projectnaam Ayreon.

Ik was eigenwijs in die tijd, koppig. Ik ga geen “Final Experiment” deel twee maken. Ik ga ook geen rockopera maken en geen bekende mensen meer vragen, maar ga gewoon een tamelijk moderne elektronische plaat maken. Allerlei aparte verhalen, maar wel met een concept.

Actual Fantasy is dan ook een tamelijk minimaal album qua opzet.

Ik wilde maar drie zangers en ik had alle instrumenten zelf bespeeld. Het was de eerste keer dat ik alles zelf had gespeeld, zelf opgenomen. Ik had mijn eigen recorders kunnen kopen van de opbrengst van “The Final Experiment”. Het was echt een tegendraads album en mensen begrepen het ook niet. Het is tot op de dag van vandaag het album dat het minst verkoopt en dat vind ik doodzonde. Vandaar dan ik ‘m nu overnieuw doe. Aan dit album zit absoluut het meeste werk.

Ten tijde van “The Final Experiment” hoop je ooit het project op de bühne te kunnen uitvoeren. Je geeft aan dat het eerst een succes moet worden en dat wordt het. Dan heb je het geld en aan de andere kant weet je dat er belangstelling voor is. Ten tijde van “Actual Fantasy” wil je liever niet meer optreden.

In mijn gedachten is Ayreon nooit opgezet om live uit te voeren. Ik had inmiddels vijftien jaar gespeeld en ik had het allemaal wel gezien. Als je het live uitvoert, moet je het zo vaak mogelijke doen. De voorbereiding kost een hoop geld. Het was prachtig geweest als er een film bij gemaakt was. Een film maken kost echter een paar miljoen. Dat kan je zelf niet bekostigen en bovendien kan ik geen films maken. Ik ben geen regisseur of producer. Als iemand er een rockopera van had gemaakt of een film, dan had ik dat te gek gevonden. Zelf wil ik liever nieuwe muziek creëren.

Er zit een filmpje op “Actual Fantasy” (de video voor The Stranger From Within).

Het was zijn tijd vooruit. Het is ook niet echt gedraaid op televisie, misschien één of twee keer. Het heeft handen vol met geld gekost. Met de laatste cd “The Human Equation” heb ik weer een paar clips opgenomen.

Joop van de Ende heeft ooit belangstelling getoond voor “The Final Experiment”

Dat klopt, maar het stond me helemaal niet aan. Het moest vertaald worden en commercieel aantrekkelijk gemaakt. Ik zou het best los kunnen laten. Maak er maar iets van. De benadering zinde me niet. Als ik anders was benaderd, was het misschien wel okay geweest. Het was de bedoeling dat het op personeelsfeesten werd opgevoerd. Als eerste bij de Shell of zoiets. Je maakt een rockopera over het einde van de wereld, milieuvervuiling en dergelijke en dan ga je het daar opvoeren. Ik moest me met het vertalen en zo bemoeien. Ik stond er evenwel niet echt achter.

Vanaf “Into The Electric Castle” wordt het internationaler. Er komen steeds meer artiesten uit binnen- en buitenland hun medewerking verlenen. Is dat een bewuste keuze of is dat een voortvloeisel uit het succes?

De mensen worden makkelijker benaderbaar. Het is een droom om te werken met mensen naar wie je geluisterd hebt. Dat had ik al met Barry Hay op de eerste plaat. Op een gegeven moment staat hij gewoon naast je. Dat is het mooiste dat je je kunt voorstellen. Je krijgt meer bekendheid, je krijgt meer geld. Je hebt cd’s gemaakt die je kan laten horen die toch wel enige kwaliteit hebben. Het wordt dus steeds makkelijker. Ik heb echt een lijst gemaakt met mijn favoriete muzikanten. Daar stonden er ook op die dood waren, zoals Phil Lynott (Thin Lizzy), John Lennon (The Beatles), maar ook belachelijke die ik nooit kan krijgen. Zoals Paul McCartney. Ik heb ze gewoon allemaal geprobeerd. Eén van die mensen was Fish en daarbij is het wel gelukt.

Maar pas op het allerlaatste moment.

Het heeft me een half jaar gekost. Op een gegeven moment was het nu of nooit. Ik heb gebeld en kreeg Fish zelf aan de lijn. Hij bleek “Actual Fantasy” gedraaid te hebben en vond het te gek. Toen is het dus ook doorgegaan. Ik had daarna zoiets van: het lukt me dus wel en ben het toen gaan uitbuiten.

Op het album “The Human Equation” werk je weer met nieuwe mensen waarmee je nog niet eerder hebt gewerkt. Op Irene Jansen na, allemaal buitenlanders. Is er geen Nederlands talent? Of volg je de Nederlandse bands niet?

Ik volg alles. Ik kijk echter niet meer in landen. Ik luister elke dag heel veel cd’s en ik leg mijn favoriete cd’s op een stapeltje. Ik hou er dus geen rekening mee waar ze vandaan komen. Nederland is een klein land waar niet zoveel vandaan komt. De kans dat er iets uit Nederland tussen zit is dus niet zo groot.

Heeft “The Human Equation” meer stijlen dan “Into The Electric Castle”?

Het zijn wel dezelfde stijlen als “Into The Electric Castle”, maar het is wat extremer. Als het folk is, dan is het ook echt folk.

Kunnen we nog meer stijlen verwachten?

Ik denk het eigenlijk niet. Ik geloof niet dat er nog stijlen zijn, die ik goed vind, die ik nog niet heb gebruikt. Alles wat met soul of funk te maken heeft daar hou ik gewoon niet van. Blues weer wel.

De zangers laat je overkomen.

Dat is heel belangrijk. Je moet samen met ze tot een resultaat komen. Als je iets opgestuurd krijgt, moet het maar net goed zijn.

Ik kan me voorstellen dat je uitgewerkte concepten opstuurt richting zangers en muzikanten, die daar een invulling aan moeten geven. Komt het wel eens terug met een invulling die je niet voor ogen had?

Dat is wel eens gebeurd. Zeker met zangers, dus dat doe ik niet meer. Alleen als ik er 100% zeker van ben, dan wel. De laatste jaren heb ik het een paar keer gedaan met Russell Allen (Symphony X). Dat is een ongelooflijke topper.

Ik heb het deze keer gedaan met Devin Townsend en Mike Baker. Ik mail al heel lang met Mike Baker. Een heel goede vriend en Alice Cooper fan, evenals ik. Ik had aangegeven welke benadering ik wilde en ik had mijn ‘guide-vocals’ opgestuurd. Het was bovendien slechts voor één nummer.

Devin Townsend heeft het in zijn eigen studio gedaan. Ik had zijn platen gehoord en had het geloof dat het beter zou worden als hij het zelf deed. Het is een eigenzinnig mannetje. In eerste instantie wilde hij het alleen maar doen als hij zijn eigen teksten mocht maken. Ik ben heel blij dat ik hem zijn gang heb laten gaan, want het is veel beter als waar ik mee gekomen zou zijn. Ik heb hem alleen wat richtlijnen gegeven.

In de loop der jaren nemen de promotieactiviteiten toe. Voor “The Human Equation” heb je bijvoorbeeld een pre-listening party en honderd interviews of meer. Ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat het ten tijde van “Into The Electic Castle” ook zo groot was.

Dat heeft vooral te maken met het feit dat ik nu bij InsideOut zit. De promotie is daar veel beter geregeld. InsideOut werkt samen met de grootste promoter in Duitsland. Duitsland is de grootste markt ter wereld wat mijn muziek betreft. Die regelen dus interviews over de hele wereld.

Met “Star One” heb ik teveel interviews gedaan op een dag, soms wel vijftien. Nu heb ik het beperkt tot vijf per dag.

De pre-listening party en het live spelen zijn een idee van mijn persoonlijke manager, Yvette. Ik heb dat eigenlijk al die tijd wel nodig gehad. Ik deed alles in mijn eentje, ook alle zangers regelen, tickets boeken. Yvette doet echt alles voor me en ze houdt de website bij. Ze weet wat er leeft onder fans, wat heel belangrijk is.

Yvette was ook de drijvende kracht achter “Star One” live.

Ze heeft de Stargate gebouwd. Ze heeft de hele opzet gemaakt waar de zangers moesten staan tijdens de show. Dat zijn de eerste dingen die ze gedaan heeft. Ze deed dat zo goed dat ik haar officieel aangesteld heb.

“Dream Sequencer” en “Flight Of The Migrator” zijn twee aparte albums. Het is een bewuste keuze geweest om ze apart uit te brengen, maar anno 2004 liggen ze toch als dubbelaar in de winkel.

Ik had “Into The Electric Castle” gedaan en wil eigenlijk elke keer iets anders doen. Het ene album is een reactie op het vorige album. Wat moet ik na “Into The Electric Castle” doen. Ik kreeg vaak mails van progfans die iets hadden van: ‘die metalgitaar hoeft niet meer’. Metalfan mailde: ‘maak eens wat stevigers, al die zweverige stukken’.

Het was voor mij een uitdaging. Ik moet een plaat maken die rustig is en ik kan er geen ruige gitaar tussendoor doen. En heavy kan ik niet zwevend doen.

Kostte dat inderdaad moeite om zoiets strikt te scheiden?

Zeker weten. Als je mijn nummers ziet, die beginnen heel rustig en dan blazen. Het is heel moeilijk om een cd helemaal rustig en interessant te houden. Een band als Pink Floyd kan dat. Ik kan dat niet. Hetzelfde geldt voor een plaat helemaal heavy maken en toch interessant. Het bleek dat een heleboel fans beide cd’s kochten. Ik kreeg klachten. Waarom is het geen dubbelcd? Dat had ik niet zo ingeschat. Nu zijn er de re-releases. InsideOut wilde bonusnummers op de cd’s. Ik heb echter iets met bonusnummers. Ik doe geen bonusnummers en daarom geef ik ze nu als één cd uit, voor de prijs van één cd.

De teksten van je albums, de inspiratie, krijg je tijdens het hardlopen. In verband met rugproblemen, kan je niet meer hardlopen. Wat nu? Krijgen we een instrumentaal album?

(Lacht). Ik heb mijn rug helemaal verziekt met het hardlopen, want ik ben gewoon blijven doorlopen ondanks de problemen. Ik heb een hernia en scoliose (kromming van de ruggengraat). Het is dus helemaal fout. Ik heb een half jaar niets gedaan en nu ben ik aan het fietsen. Dat gaat goed. Ik heb een hele goede fiets gekocht en daar doe ik nu mijn inspiratie mee op. De inspiratie is tijdens het fietsen, maar vooral ook daarna. Na het fietsen ga ik de sauna in, zwemmen (een kilometer of zo). Dat helpt gewoon. ’s Avonds komen de ideeën, dvd kijken. Ik slaap ook nooit gelijk na het fietsen en zwemmen.

Dus geen instrumentaal album?

Ik zou niet weten hoe dat dan moet. Ik zou het wel kunnen, denk ik. Ik ben ook gek op zang. Ik koop bovendien zelden instrumentale albums. Dat beperkt zich tot Camel “The Snowgoose” of Mike Oldfield “Tubular Bells”. Je ziet een film zonder plaatjes.

Op een gegeven moment is het project klaar. Je doet je promotie en daarna is het afgesloten. Is er dan sprake van een zwart gat en neem je rust?

Ik kan geen rust nemen. Het zwarte gat begint al op het moment dat ik klaar ben. Het begint eigenlijk voor de interviews. Er zit tussen het moment dat het album klaar is en de interviews een tijdje. Dat is een vreselijke periode. Je hebt helemaal niks. Je bent klaar, je bent leeg, dus je gaat niet direct aan een ander project beginnen. Dan val ik in het zwarte gat. Dan krijg ik gelukkig interviews. Dat duurt een maand of twee. Dat vult het zwarte gat aardig op. Het is leuk om over je eigen ding te praten dat je net gedaan hebt. Je hoopt dat in die periode ook de ideeën opborrelen. Dat zwarte gat, daar kan je niet omheen. Zeker niet bij een Ayreon album. Dat haalt zoveel uit me. Daar ben ik anderhalf jaar mee bezig en doe dan niets anders. Elke dag / avond en bijna nacht ben ik daarmee bezig. Met regelen, creëren, teksten schrijven.

Nu vul je het gat met de re-releases?

Ja, maar ik heb ook alweer nieuwe ideetjes. Ik heb echter nog geen idee wat het gaat worden. Het wordt in elk geval geen Ayreon. Dat is iets wat zeker is. Daar heb ik even genoeg van. Het wordt ook geen “Star One”, want het zijn geen heftige ideeën. Het is zeker niet uitgesloten dat er weer een “Star One” komt. Dat verwacht ik wel op termijn. Ik denk na mijn huidige project, want dit wordt tamelijk rustig.

Een combinatie van Ambeon en Ayreon?

Geen combinatie, meer zoiets als Ambeon, maar dan misschien wat minder elektronisch. Misschien wat meer heftige dingen er in. Ik weet het nog niet. Mijn ideeën beginnen als akoestische akkoorden. “The Human Equation” begon ook als een rustig project. Ik wilde een rustig project doen, niet te groot. Dat is dus ook helemaal mislukt. Nu moet het echt lukken. Ik wil maar één zanger, echt simpel.

Ik denk dat ik daarna weer de behoefte heb aan iets heftig en daarna misschien weer Ayreon. Deze laatste cd legt toch ook weer een druk op je, want die is mijn best verkochte cd ooit.

Jouw werkwijze is vrij eenzaam.

Ik vind eenzaam geen negatief woord. Ik vind het heerlijk om alleen te werken. Niemand die me beïnvloedt. Geen andere bands die me beïnvloeden. Vroeger hield je in de gaten wat er allemaal gebeurde. Nu laat ik me alleen nog beïnvloeden door wat er in de wereld gebeurt. Lekker klooien, aan de knoppen van de synthesizers draaien. Uiteindelijk is het toch wel weer heerlijk om samen te werken met muzikanten. Dat is slechts voor een paar dagen, dus geen tijd voor ruzies. Ik heb met hele moeilijke mensen gewerkt, maar daar heb je dan geen problemen mee. Zij staan hier en ze weten dat ik een fan van ze ben. Ze willen laten zien wat ze kunnen. Ik vind het heerlijk om naar hen te luisteren, omdat ik fan van ze ben. Die wisselwerking is super.

Is er dan niet het gevaar dat je foutjes door de vingers ziet, omdat je fan bent?

Daar was ik met Barry Hay als de dood voor. Ik was zo zenuwachtig voordat Barry kwam. Ik zat maar met de technicus te praten; stel dat het niet goed is, wat dan? Wat zeg je dan: “He Barry, het is niks joh”. Of vinden we het sowieso goed omdat ik zijn stem hoor. Dat is niet het geval. Ik blijf objectief.