Steven Wilson Interview – De eenzaamheid in de drukke stad

Steven Wilson: Interview n.a.v. Hand. Cannot. Erase.
Door: Mario van Os
Datum: 21 januari 2015

Zo’n zes weken voorafgaand aan de officiële release van “Hand. Cannot. Erase.” tref ik Steven Wilson op de persdag in een hotel aan de Vondelstraat te Amsterdam. Wachtend in de lobby zie ik het gewone leven aan me voorbij trekken. Een gezin met oudere kinderen die op hun telefoon gebruik maken van het gratis wifi om contact te maken met hun vrienden thuis in een ver land en daarna van vader wat geld krijgen om de stad verder te verkennen. Een jonge vrouw komt binnen, checkt in met een internet voucher en gaat met de lift naar boven. Waarschijnlijk om haarzelf wat op te frissen en wat te rusten. Ondertussen komt Steven Wilson binnen na de lunch, we begroeten elkaar en we gaan ergens aan een tafel zitten om het interview te starten. Met de dictafoon app van mijn iphone neem ik het gesprek op.

Laten we beginnen met jouw nieuwe soloalbum. Kun je vertellen waar het over gaat?
Wel, de basis van het album gaat over een jonge vrouw die opgroeit, zich zeer geïsoleerd voelt en naar een grote stad verhuist om daar te verdwijnen zonder dat iemand het merkt. Dus het is een verhaal over onzichtbaar worden in de hart van een wereldstad. En hoe gemakkelijk het is om in de 21^ste eeuw onzichtbaar te worden in een dergelijke grote, gekke en dichtbevolkte stad. En als je ervoor kiest om te verdwijnen – zoals de vrouw van het album doet – dan is het erg gemakkelijk om onzichtbaar te worden voor je omgeving. Mensen zien je niet en niemand merkt je op of mist je. Dat werd voor mij een startpunt om andere onderwerpen te bespreken op het album, zoals de spoken uit mijn verleden, de manier waarop het internet en de sociale netwerken de manier van ons leven verandert, isolatie en vervreemding. Het werd een verhaal dat het mogelijk maakte om verschillende aspecten van het moderne leven te bespreken.

Je lijkt erg geïntrigeerd door dit onderwerp. Op “Fear Of A Blank Planet” heb je dit onderwerp ook al genomen als onderwerp van het album.
Dat klopt inderdaad. Dat is het aspect dat ik wil benadrukken op dit album. Bij “Fear Of A Blank Planet” was dit meer het specifieke aspect van de jonge generatie die wordt gedeprogrammeerd door computergames, televisie en internet. En ja, zoals zoveel schrijvers kom ik weer terug bij dezelfde onderwerpen die ik wil beschrijven. Maar er is altijd een frisse manier om een dergelijk onderwerp te beschrijven. In dit geval is het veel meer een persoonlijke benadering in plaats van een algemeen statement. Het verhaal wordt beschreven vanuit het oogpunt van een jonge vrouw, erg persoonlijk en in vele opzichten ben ik zelf die hoofdpersoon. Het zijn mijn gedachten, mijn ervaringen en het is mijn kijk op het leven in de moderne wereld.

Is het dan (deels) autobiografisch?
Ja, op een bepaalde manier wel. Ik denk dat elke keer dat je een karakter creëert, als een schrijver, een filmmaker of een producent, dat je een deel van jezelf daarin legt. Ik denk dat je een karakter alleen geloofwaardig kunt overbrengen als je er een deel van jezelf inlegt. Dit is een jonge vrouw, maar ze heeft ook veel van mijn eigen levenservaringen, die haar echt maken. Ik wil zelf ook wel eens verdwijnen en helemaal in mezelf terugtrekken. Ik denk dat het moeilijk is om iemand te vinden die dit gevoel niet ooit heeft. Even niet hoeven na te denken over terrorisme, oorlog, chaos, seriemoordenaars en pedofolie. Iedereen heeft dan wel eens die gedachte. Ik ben dan tevreden in mijn eigen cocon, mijn eigen afgesloten plek thuis. Ik heb mijn tv, mijn telefoon, mijn internetportaal en ik kan nog steeds met de buitenwereld communiceren vanuit mijn eigen veilige plek, zonder naar buiten te hoeven. De buitenwereld kan soms een stressvolle, waanzinnige en gevaarlijke plek zijn. Iedereen kan deze gedachten begrijpen en ik ben daarop geen uitzondering. Ik heb deze gedachten ook. Ik zeg niet dat het goed is, maar ik kan heel goed begrijpen waarom iemand – zoals mijn hoofdpersonage – zichzelf volledig wil onttrekken van de maatschappij. Anderzijds denk ik nog steeds dat de kwaliteit van leven zit in de rechtstreekse interactie met andere mensen en face-to-face ontmoetingen. Dat is ook de reden dat ik live interviews geef. Email interviews zijn zo onpersoonlijk en vreselijk saai.

De inspiratie voor dit karakter kwam volgens mij van Joyce Carol Vincent, die twee jaar onopgemerkt dood heeft gelegen in haar huis. Wat zijn de overeenkomsten en verschillen?
Ten eerste is mijn karakter een volledig fictief figuur die overigens niet is overleden, maar verdwijnt. Het echte verhaal van Joyce Carol Vincent is echt tragisch. Hoe is het mogelijk dat niemand – zelfs je vrienden of familie – je niet gaat missen en zoeken. De hoofdpersonage in mijn album heeft haar bestaan volledig uitgewist en is verdwenen. Maar er is ook een happy end. Er is overigens een ambiguïteit in mijn verhaal aan het einde. In een extra nummer ontvangt ze ’s nacht gasten en het blijft erg vaag of dat iets is wat zich in haar hoofd afspeelt of dat het realiteit is. Ik vind dat erg mooi, die vaagheid en onduidelijkheid. Ik laat het aan de verbeelding van de luisteraar wat die er van wil maken.

Doe je dat bewust, die vaagheid en meerdere mogelijke uitkomsten?
Als er een ding is waar ik niet van hou, is het om mensen voor te schrijven hoe ze naar mijn muziek moeten luisteren of wat ze er van moeten vinden. Ik ben geen Bono die als prediker verkondigt wat goed of slecht is. Ik wil niet zeggen hoe ze hun leven moeten leiden, op wie ze moeten stemmen of dat ze vegetarisch moeten zijn. Ik ben zelf een vegetariër, maar iedereen moet zelf weten hoe ze hun leven inrichten. Het punt dat ik wil maken is dat muziek maken voor mij iets persoonlijks is. Het is een soort spiegel die ik me zelf voor hou en voor het publiek. Ik wil dan zeggen: dit is wat ik zie, herkennen jullie jezelf daarin? Herkennen jullie je in dit album, in de wereld zoals ik die zie. Zijn jullie het hier mee eens of oneens. Het maakt me dan ook niet uit, niet iedereen hoeft de wereld op dezelfde wijze te zien als ik. Persoonlijk vindt ik internet en de verschillende sociale netwerken niet geweldig, maar er zijn grote groepen mensen die het absoluut fantastisch vinden. De technologie is geweldig en de mogelijkheden groot, maar het gaat er om hoe je het gebruikt. We kunnen ons hiermee terugtrekken uit de maatschappij, we hoeven er niet meer actief op uit om mensen te leren kennen. Maar ik denk dat we dat wel nodig hebben, we hebben het menselijke contact nodig als mensheid. Maar er zijn ook mensen die het erg oneens met me zijn.

Sommige dingen van het internet zijn naar mijn mening ook goed, gaat het er niet om hoe je het gebruikt?
Ja, misschien wel. Het gaat er om de juiste balans daarin te vinden. Mensen zijn naar mijn mening van nature lui en gemakzuchtig. Denk maar eens aan de wijze waarop wij eten. Alle obesitas gevallen. Het is heel goed mogelijk om gezond te eten, maar het is veel gemakkelijker om een vette hap te halen of een kant en klaar maaltijd te maken. Ze zitten dan alleen maar op de bank voor de tv en worden steeds vetter en gaan jong dood. Dat is hun keuze en daar kan ik mij niet druk om maken. Door de steeds verder gaande technologie worden het steeds eenvoudiger om lui te zijn en ons passief te gedragen. Begrijp me goed, ik heb niets tegen deze technologie, ik gebruik het zelf ook om mijn albums te maken en andere albums te produceren, maar dan wordt het op een actieve wijze gebruikt.

Sprekend over technologie, ik zag je optreden in Nijmegen met Thomas Köner (op 7 december 2014) voor de Brombron reeks, daar gebruik je alleen je laptop en een paar walkman’s. Dat is pure technologie.
Wauw, was jij daar ook. En wat vond je ervan?
Erg goed. Heel anders dan wat we van je gewend zijn, maar ik heb – samen met mijn vrouw – een geweldige avond gehad.
Dat was ook erg leuk om te doen. Het meest interessante aan een dergelijk optreden is dat ik mensen naar een dergelijk optreden trek die me alleen kennen van mijn rockoptredens. Dit is echt iets geheel anders en er zitten dan zeker mensen in de zaal die het helemaal niets vinden. Maar ik kan hiermee mensen interesseren voor dit soort muziek en ik kan deuren openen voor dit soort experimentele muziek. Deze muziek is pure textuur. Ik denk dat deze muziek daarom een sterke emotionele reactie oproept; niet door de melodie, niet door de woorden en niet door het ritme, maar door zijn structuur en atmosfeer. Bij een film is de muziek ook vaak alleen de textuur en de emotie die filmmuziek oproept en die benadrukken de beelden. Als je bij een horrorfilm een zware drone deun hoort dan word je bang, niet door de beelden maar door de muziek. Bij een romantische film krijgt je een heel andere muzikale emotie voorgeschoteld. En dat is puur textuur. Ik hou hier al van sinds ik als kleine jongen de muziek van Tangerine Dream hoorde. Ik hou van de atmosfeer en textuur. En Tangerine Dream is in de basis een verlenging daarvan.

Ik heb ergens gelezen dat de muziek voor de Brombron sessie is gebaseerd op een sample van het jongenskoor dat ook op je nieuwe album “Hand.Cannot.Erase” staat.
Dat is niet helemaal waar. Het betreffende muziekstuk dat ik heb gebruikt is wel tegelijkertijd opgenomen, maar specifiek voor die reden. Dus het is niet hetzelfde muziekstuk dat ik heb hergebruikt. Ik heb dit stuk speciaal voor het Brombron concert geschreven en opgenomen, het is wel door hetzelfde jongenskoor ingezongen. Ik heb dit ook met Thomas Köner vooraf besproken om dit koor ook te gebruiken voor ons stuk muziek.

De band die dit soloalbum speelt is weer dezelfde als op je vorige album “The Raven That Refused To Sing”. Alleen Theo Travis lijkt een kleinere rol te hebben gekregen. Waarom?
Eigenlijk om geen specifieke reden. Het album is gewoon anders als gevolg van het onderwerp. Bij “The Raven That Refused To Sing” was het thema gebaseerd op een verzameling van klassieke spookverhalen uit de 19^e eeuw, zoals die van Edgar Allan Poe, en emoties en sfeer zoals de verhalen van Charles Dickens oproepen. Erg klassiek en teruggrijpend naar de 19^e eeuw. Dat gaf dat album ook een specifiek muzikaal pallet, iets meer ouderwets of vintage. Dit album “Hand.Cannot.Erase” is gepositioneerd in de moderne tijd in de 21^e eeuw, midden in een moderne stad, met al zijn technologie. Hierdoor werd het mij ook meteen duidelijk dat ik een andere muzikale sfeer nodig had. Het is meer elektronisch, bijna industrieel, meer agressief. Het bestrijkt het gehele leven van een vrouw, waardoor er dus plaats is voor verschillende emoties, zoals geluk, droefheid, liefde en woede. Hierdoor bevat het album meer elektronische muziek en minder jazz-fusion elementen. Hierdoor heeft Theo Travis – buiten zijn eigen schuld – een kleinere rol gekregen in deze film.

En je hebt voor het eerst gebruik gemaakt van een zangeres.
Ja, Ninet Tayeb is een vriendin van Aviv Geffen en is erg bekend in Israël. En zoals zoveel sterren daar zingt ze in haar eigen taal – in het Hebreeuws – en daarom is ze buiten Israël niet bekend. Maar ze heeft een bijzondere mooie stem. Ik gaf het nummer aan drie zangeressen en liet ieder een eigen versie van het nummer opnemen. En van haar versie stond ik meteen versteld, ze heeft een enorme sterke stem, Ik was op zoek naar iemand met een dergelijke krachtige vrouwelijke stem, maar ook iemand die mijn teksten juist kon brengen en interpreteren. Het is heel vreemd om je eigen teksten door iemand anders te laten vertolken. Ik heb dat nog nooit eerder gedaan. Maar in dit geval was dat gewoon nodig, omdat mijn hoofdpersoon een vrouw is. En ja, Ninet was perfect voor deze opdracht.

Voor het album is een speciale website gemaakt, namelijk http://handcannoterase.com/. Het is zeker geen promotiewebsite voor het album, maar een soort blog van de hoofdpersonage van het album. Mag ik vragen wat je hiermee precies wil bereiken?
Ik heb deze website inderdaad opgezet vanuit het oogpunt van de hoofdpersoon van het album. Ik plaats daar regelmatig een aantal posts uit haar leven. Ik wil er verder niet zoveel mee bereiken, het is alleen bedoeld om de mensen nog meer aan het denken te zetten. De ene zal hier veel tijd aan besteden, voor een ander hoeft het verder niet. Dat vindt ik allemaal goed.

Moet ik de blogs van oud naar nieuw lezen of gewoon bovenaan bij de nieuwste beginnen?
Dat moet je zelf weten. Net waar je voorkeur ligt, sommigen zullen het interessant vinden wat er vandaag in mijn hoofd omgaat en dan langzaam terug lezen. Anderen zullen chronologisch willen starten en naar voren lezen. Maar je kunt ook door de blogs heen skippen en het ene wel lezen en het andere niet. Eigenlijk zoals je elke live blog zou lezen.

Ik weet dat je heel graag ooit een film zou maken. Met “Insurgentes” heb je een soort film samen met Lasse Hoile opgenomen. Zou dit album geschikt zijn om als film op te nemen?
Ja, ik zou graag een keer een echte film maken en zeker zou dit onderwerp erg geschikt hiervoor zijn. Maar dan zou ik toch helemaal van voren af aan moeten beginnen. Als je een film wilt maken dan heb je een compleet andere benadering nodig, de muziek moet bij de beelden passen en je kunt niet later beelden bij de muziek maken. Bij “Insurgentes” hadden we niet het budget om een compleet nieuwe film te maken, daar heb ik toen samen met Lasse Hoile besloten om een soort documentaire te maken over het ontstaan van het album, overigens met prachtig beeldmateriaal van Lasse (Hoile). Hij is een echte kunstenaar daarmee.

Nu nog even over je andere band: Er zijn geruchten dat Porcupine Tree volgend jaar weer nieuwe muziek gaat opnemen. Wat is daarvan waar?
Dat heb ik ook gehoord. Dat is weer een ander mooi voorbeeld van hoe het internet werkt. Iemand verzint iets en plaatst dat op het internet, vervolgens nemen anderen dit voor waar over. Een leugen wordt een gerucht en wordt een feit. Het is iemand die ik verder helemaal niet ken, ik heb hem ook nooit ontmoet of gesproken. Hij heeft iets op een website of op facebook gezet in de trend van “ik ken Steven Wilson en heb hem onlangs gesproken en hij zegt dat Porcupine Tree in 2016 weer bij elkaar komt”. Een aantal andere websites en blogspots vangen dit op en plaatsen dit weer verder (zonder verder te verifiëren). Zo is er heel snel een gerucht de wereld in geholpen.

Het is dus niet waar?
Ik sluit niet uit dat het in de toekomst ooit gebeurd. Als ik het helemaal zou uitsluiten dan zou ik er ook formeel een punt achter zetten. Maar op dit moment heb ik daar helemaal geen plannen voor. Waarom zou ik terug gaan naar een band, als het op dit moment solo zo erg goed gaat? Met mijn vorige album heb ik meer exemplaren verkocht dan van welk andere album van Porcupine Tree ook. Ook de pre-sales van dit album zijn spectaculair. Dus waarom zou ik teruggaan in mijn carrière? Porcupine Tree heeft wel een heel speciale plek in mijn hart en wellicht dat het er nog ooit van komt. Maar dan waarschijnlijk als een nevenproject van wat ik nu doe.

Zo is Porcupine Tree natuurlijk ook ontstaan.
Dat klopt. Ik heb Porcupine Tree toentertijd opgericht als nevenproject van No-Man. Alleen is het wat uit de hand gelopen en populairder geworden. Maar nu zou het voelen als teruggaan op mijn succes. Ik wil verder en nieuwe dingen doen.

Dan komt Roel van der Lugt (perspromoter van Bertus Distributie) vertellen dat de tijd om is en dat de volgende interviewer weer klaar staat. Het leven van een muzikant is dus niet alleen muziek maken, maar ook om face-to-face connectie te maken met de pers en andere geïnteresseerden. Als ik Steven Wilson mag geloven vindt hij dit ook prettig en is dat waar zijn muziek voor staat: andere mensen bereiken en inspireren.

Ik dank Steven Wilson voor zijn openhartige gesprek en ga zeker weer genieten van zijn optreden in Utrecht op 24 maart.

Bij de uitwerking van dit interview kijk ik nog een keer op de blog van de hoofdpersonage:

“I realised today that I have not spoken a syllable to another human being (including myself) for a whole week, neither have I stepped outside of my front door. I spend hours watching nothing in particular from my window. The couple that live in the flat next door are arguing again, I never know what about, the language sounds Eastern European, but I imagine it is about money, it usually is. My money is running out. Maybe in the end it will be this that makes me give in. There’s not much more they can tell me now, I have no more questions, and no more reasons to stay. I wonder for the millionth time how long it will be before anyone misses me. And I know my sister is waiting”.

Foto’s en Artwork met dank aan: Lasse Hoile en Susana Moyaho