IEMAlbum

Eigenlijk wil ik het in deze recensie helemaal niet over muziek hebben. De prachtig vormgegeven boxset met het verzameld werk van Steven Wilsons Incredible Expanding Mindfuck, uitgebracht door het Rotterdamse label Tonefloat in een gelimiteerde oplage van 2000 exemplaren, bevat namelijk een waarlijk wonderschone fotocollectie. Dit beeldmateriaal, dat evenwel niet direct gelinkt is aan het project (hoewel de mollige, helder in de camera kijkende baby van “Arcadia Son” zomaar Wilson zelf zou kunnen zijn), stamt voornamelijk uit de periode tussen 1900 tot de jaren rondom de Tweede Wereldoorlog en bevat onder meer afbeeldingen van Britse en Duitse militairen, kinderen en recreanten uit de jaren ’40 van de vorige eeuw, en afbeeldingen uit voormalige Britse kolonies als India. Door het gebruik van dit soort beeldmateriaal is dit Verzameld Werk van IEM visueel zeer indrukwekkend.

Hoewel de meeste plaatjes (zonder toelichting) in het bij de cds geleverde fotoboekje staan, zijn mijn favoriete afbeeldingen de set foto’s die gebruikt is voor de individuele hoes van “An Escalator to Christmas”. Voorop de cover staat een beroemde schimmige en grimmige foto van de Londense St Paul’s Cathedral omhuld met de rook van de brandende stad. Achterop en op het ingevoegde cd-hoesje staan afbeeldingen van dezelfde kathedraal bezien door de ruïnes van tijdens de Blitz platgebombardeerde gebouwen aan Cannon Street en (vermoed ik) St Paul’s Churchyard. Gedurende de Blitz was St Paul’s een belangrijk doelwit voor Duitse bombardementen, maar wonderlijk genoeg werd de kathedraal, die door de regering van Churchill beschouwd werd als een belangrijk symbool van de Britse standvastigheid en daarom continu bewaakt werd door brandwachten, niet verwoest. De omgeving van de kathedraal werd echter wel ernstig beschadigd door de Duitse bommenregens die Londen in 1940 en 1941 teisterden. Enfin, de moraal van dit verhaal: wat vormgeving betreft is de IEM-boxset zonder meer met lof geslaagd.

Zoals Steven Wilson aangeeft in een interview in het Tonefloat Magazine, dient “The Complete IEM” – de boxset is officieel titelloos maar wordt wel zo genoemd door Wilson – gezien te worden als de officiële afsluiting van Incredible Expanding Mindfuck: “this is all the IEM music that there will ever be”. Hoewel in 2005 nog een cd-versie van het eerste album en de ep “An Escalator to Christmas” uitkwam, is er sinds 2001 geen nieuw materiaal meer uitgebracht van Wilsons uitgebreide aubade aan krautrockgroepen als NEU!, Can en Amon Düül II en de jazzmuzikant Sun Ra. De boxset verzamelt niet alleen de drie reguliere albums van het project, “I.E.M.”, “Arcadia Son” en “IEM Have Come For Your Children”, maar bevat ook de ep “An Escalator to Christmas” met extra tracks. Hoewel al dit materiaal al eerder is uitgebracht, was het grotendeels niet meer te verkrijgen, en is het bovendien voor deze definitieve uitgave grondig opgepoetst.

De (instrumentale) muziek van IEM is grotendeels geïmproviseerd, aanvankelijk door Wilson alleen maar op “Arcadia Son” en “IEM Have Come For Your Children” met een drietal andere muzikanten, waaronder Colin Edwin, de bassist van Porcupine Tree. Hoewel duidelijk is dat Wilson voor IEM zijn inspiratie voornamelijk ontleend heeft aan zijn kraut- en spacerockidolen, is de muziek toch direct herkenbaar als een typisch product van de ongebreidelde werklust van de Engelsman. IEM werd begin jaren negentig opgericht en stamt als zodanig uit dezelfde periode van Wilsons ontwikkeling als het eerste album van Porcupine Tree, “Up the Downstair”. Bij deze fase in Wilsons werk staan improvisatie en experiment centraal – met in het geval van IEM ietwat wisselende doch overwegend goede resultaten, met uitblinkers als het mijmerende Headphone Dust. De luisteraar die bekend is met het vroege werk van Wilsons voornaamste project zal direct bespeuren dat IEM een uitwerking is van de muzikale kant van Wilson waaruit ook Porcupine Tree-tracks als “Up the Downstair” en “Voyage 34” zijn ontstaan. Daarenboven is de muziek ook gelardeerd met eigenaardige gesproken stukken (onder andere over “the legendary alternative poetry band Boris The Cow” die spelen voor “a certain S. Wilson” op het mooie An Escalator to Christmas), zoals ook PT-albums als “Up the Downstair” en “Signify” ingeleid worden door faux radiointroducties. Vanwege deze parallellen is IEM dan ook met name interessant voor liefhebbers van het vroege werk van Porcupine Tree.

Hoewel Steven Wilson IEM nooit dezelfde status heeft willen toekennen als belangrijkere projecten als no-man en Porcupine Tree is de muziek toch zeker het beluisteren waard, en deze boxset is dan ook een waardige conclusie van een minder bekende richting in Wilsons oeuvre. De kwaliteit van het materiaal is soms wisselvallig, maar zowel als historisch document als vanwege de muziek zelf is “The Complete IEM” een bijzonder fraaie en zonder meer gerechtvaardigde release. Met Engels gevoel voor understatement herhaalt Wilson in zijn Tonefloat-interview het oorspronkelijke idee achter de release: “let’s give the project one last hurray and let’s do it properly and package it nicely”. “One last hurray” indeed: met dit prachtige monument zal IEM niet snel in de vergetelheid raken.

Christopher Cusack