Martyn, JohnAlbum

Het zal voor John Martyn geen gemakkelijke opgave zijn geweest om na het prachtige “One World” uit 1977 zijn muzikale ontwikkelingsreis te vervolgen. “One World” was namelijk een mijlpaal in zijn loopbaan; een album dat met zijn invloeden uit reggae, ambient en jazz, nauwelijks te vergelijken was met het andere werk van deze van oorsprong folkzanger. Daarbij kwam dat hij op het persoonlijke vlak, door zijn scheiding van zijn vrouw Beverley, het nodige te verduren had.

Maar zoals wel vaker gebeurt in de kunstwereld (denk aan Peter Hammills “Over”), heeft Martyn zijn emoties op sterke wijze vertolkt en wist hij tevens zijn muzikale vocabulaire uit te breiden. Bij dat laatste werd hij zeker gesteund door zijn kennismaking met Phil Collins. De drummer van Genesis en Brand X was zelf net gescheiden en werd daardoor een prima soulmate die ook nog eens zijn eigen muzikale horizon aan het verkennen was (zijn “Face Value” zou een jaar later verschijnen). Niet minder belangrijk was de inbreng van John Giblin. Deze fretloze bassist speelde niet alleen met Collins in Brand X, maar had met zijn prachtige glijdende toon al op de platen van Duncan Browne bewezen hoe mooi zijn instrument bij progressief singer-songwritermateriaal past. Tenslotte speelde toetsenman Tommy Eyre een belangrijke rol bij de totstandkoming van de sound van de nieuwe plaat. Ook hij had een progressieve achtergrond; zijn typerende spel op elektrische piano en stringsynthesizer was bijvoorbeeld bepalend voor de sfeer op de lp “Original Man” van Riff Raff. Overigens werd hij op een aantal nummers bijgestaan door synthesizerspeler Dave Lawson, die met de op zijn CV voorkomende namen als Kate Bush, Samurai, Web en Yes kon aantonen eveneens uit het juiste progressieve hout te zijn gesneden.

Met zo’n bezetting was het dan ook bijzonder spannend om eind 1980 eindelijk het zojuist uitgebrachte “Grace & Danger” te beluisteren. Toch herinner ik me dat ik enigszins teleurgesteld was na kant 1 van de oorspronkelijke lp te hebben ondergaan. Het mysterieuze van “One World” leek in eerste instantie te zijn ingeruild voor mid-tempo popliedjes (Some People Are Crazy), bijna jazzrockachtige tracks, inclusief jankende gitaarsolo en offbeatdrums van Collins (het titelnummer) en haast geïmproviseerd overkomende, akoestische jazz (Lookin’ On), terwijl de cover van het door Hylton Beckford, Winston Bailey, Sydney Crooks en Terence Wilson geschreven Slickers-nummer Johnny Too Bad (waaraan Martyn nog wat teksten toevoegde) slechts een verdieping van de op “One World” verkende reggae leek te vormen. Ondanks de uitstekende muzikale prestaties miste ik bij oppervlakkige beluistering de wanhoop van een gedesillusioneerde man, zeker toen ik Collins’ opgewekte achtergrondvocalen op laatstgenoemde track hoorde.

Hoe anders was de indruk van kant 2, die je het beste kunt omschrijven als een intense trits hartverscheurende ballades, slechts onderbroken door het door ritmische synthesizerpatronen gedragen Save Some (For Me). Ook tekstueel kwam Martyn veel meer to-the-point dan op de meeste tracks op de eerste plaatkant, die, met uitzondering van het titelnummer (een voorbode voor het naderende onheil) en Lookin’ On (een beeld van een man in verwarring) het onderwerp ‘relaties’ nog scheen te ontwijken. In opener Sweet Little Mystery wordt precies uit de doeken gedaan hoe de zanger zich voelde nadat zijn geliefde hem had verlaten. Op exact de juiste momenten benadrukken symfonische toetsenakkoorden de intensiteit van het gezongene, waarbij de echoënde Fender Rhodes, de zoemende onderlaag en introverte drumpartijen de desolate atmosfeer verder versterken.

Diezelfde eenzame, melancholieke elektrische pianotonen en een aanzwellende elektrische gitaarloop, die sterke overeenkomsten vertoont met Small Hours van “One World”, luiden het hoogtepunt van “Grace & Danger” in: Hurt In Your Heart. De titel zegt eigenlijk al genoeg. Op bijna smekende toon zingt Martyn rechtstreeks tot zijn ex-vrouw en net als Small Hours golft de dynamiek van deze song op en neer, geheel meegaand met de emoties van de vertolker. De vervormde gitaarsolo, die min of meer overstemt wordt door een sensitieve bassolo, bereidt de luisteraar voor op de expressieve climax, waarna de stilte langzaam terugkeert. John Giblins bas weerklinkt ook prominent in de opening van Baby Please Come Home, dat eigenlijk, zeker door één van Collins’ langzaamste drumpartijen, feilloos aansluit bij het voorgaande nummer. Zoals gezegd vormt Save Some (For Me) een stijlbreuk, hoewel de opgewekte stemming ook als een welkome onderbreking van de tijdens de voorgaande tracks opgebouwde beklemming kan worden beschouwd. De vrolijke doch inventieve synthpatronen creëren samen met het ingehouden jazzrockende ritmespel van Collins en Giblin een bijna swingende song, waarin Collins ook als zanger nadrukkelijk aanwezig is. Zijn drumklappen kondigen voorts slottrack Our Love aan, een iets minder trage ballade dan haar voorgangers, maar met dezelfde ingrediënten en zeker ook met een John Martyn die met een bijna realistisch blik terugkijkt op zijn liefde.

Achterafgezien blijkt de luchtig overkomende toon van de eerste plaatkant niets minder dan een mentale voorbereiding op hetgeen op de achterkant vertolkt wordt. “Grace & Danger” groeit na herhaalde beluistering dan ook wel degelijk uit tot die intense progressief getinte singer-songwriterplaat die vooraf verwacht werd. Vreemd genoeg vertolkte Martyn deze liedjes vervolgens niet in een intieme setting, maar gewoon tussen zijn andere materiaal, waarbij hij, getuige bijvoorbeeld diverse optredens op de dvd “John Martyn At The BBC”, steeds vaker met een complete rockband optrad. Deze lijn van in ogenschijnlijk toegankelijke songs bezongen zielenleed zette hij voort op het uit 1982 stammende “Glorious Fool”, het eerste album op WEA. Daarop was de rol van Phil Collins enorm, aangezien hij niet alleen de productie op zich nam, maar Martyn ook verleidde tot verdere uitbreiding van zijn gehanteerde stijlen. Heftige latin en jazzrock met prominente drumcapriolen werden daarbij niet geschuwd, hoewel verstilde momenten zeker niet vermeden werden.

Van “Grace & Danger” verscheen in 2007, in navolging op “One World”, een prachtig verzorgde, zogenaamde Deluxe Edition. Op cd1 staat het volledige album, aangevuld met een vijftal BBC-opnames, terwijl cd2 nooit eerder op cd verschenen out-takes van de plaat bevat. De uitgave vormt een mooi eerbetoon aan een album die Menno Pot in zijn aan John Martyn gewijde “Postuum” in de Volkskrant van 31 januari 2009 ‘een van zijn meest aangrijpende platen’ noemt.

Rene Ydema