Tussen het debuutalbum en opvolger “A Saucerful of Secrets” veranderde The Pink Floyd niet alleen van opstelling en naam, maar ook langzaamaan van geluid. Hoewel de opvolger van het psychedelische debuutalbum van de groep niet een radicale breuk met het verleden is, is toch al duidelijk dat de muziek op een aantal vlakken opgerekt of aangepast is ten opzichte van het heftig Engelse psychedelische popidioom dat “The Piper at the Gates of Dawn” kenmerkte. Zo is de overheersende Engelse joligheid of goedmoedigheid die het debuut kenmerkt op de opvolger gereduceerd tot enkele passages en is de lijn die uitgezet werd met nummers als Astronomy Domine en met name Interstellar Overdrive verder uitgewerkt, waardoor de band zichzelf muzikaal stevig nestelt in de nog ongetekende avant-garde die later zal uitgroeien tot het tegenwoordig gedinosaurieerde genre “progressieve rock”.
De ontstaansgeschiedenis van het album is een bekend verhaal. Syd Barrett is door omstandigheden steeds minder in staat om te functioneren binnen de band en als back-up trekken Waters, Mason en Wright een andere gitarist annex zanger aan — David Gilmour. Na januari 1968 treedt Syd Barrett niet meer met zijn band op, en als hij uiteindelijk de band volledig verlaat wordt David Gilmour geïnstalleerd als nieuw lid. Echter, hoewel het vertrek van de problematische zanger en gitarist de band een hernieuwde impuls geeft om verder te gaan, verworden het fenomeen Syd Barrett, zijn aftakeling, en zijn vertrek, tot een thema dat zeer prominent zal blijken in de geschiedenis van Pink Floyd. Deze psychische afhankelijkheid van “de geest van Barrett” voorziet de muziek van Pink Floyd van een aanzienlijke dosis melancholie/nostalgie en zal uiteindelijk resulteren in composities als Shine On You Crazy Diamond (Pts. 1-9). Doordat “A Saucerful of Secrets” zowel op muzikaal als op contextueel (en van daaruit thematisch) vlak de bakens plaatste voor het latere fenomeen Pink Floyd kan het album belangrijker geacht worden dan zijn illustere voorganger.
Hoewel “The Piper at the Gates of Dawn” ook al veelvuldig het toneel is van experiment zijn de aard en frequentie van de experimenteerdrang van de heren musici op “A Saucerful of Secrets” al gemakkelijker herkenbaar als de basis voor bijvoorbeeld Echoes en het conceptalbum “Dark Side of the Moon”. Dit komt voornamelijk naar voren in A Saucerful of Secrets, het titelnummer dat gelijk het magnum opus van de plaat is — alsook het eerste nummer dat zonder Barrett maar mét Gilmour geschreven is. Qua muzikale lijn neigt dit nummer al sterk naar bijvoorbeeld Atom Heart Mother en Echoes, dat beide ook lange nummers zijn die na een chaotisch middenstuk opwerken naar een cathartische apotheose. In het geval van A Saucerful of Secrets gebeurt dat laatste overigens ook nog eens op een wijze die niet iedereen direct met Pink Floyd zou associëren: de onvolprezen witte bandjeskast die Mellotron heet geeft het nummer een zeer gevoelige en meeslepende finale, ‘Celestial Voices’ (wat dan ook doorspekt is met Mellotron-koren van de Mk. II). Echter, tegelijkertijd is het nummer nadrukkelijk gefundeerd op de experimentelere nummers van het debuut, waardoor het feitelijk een soort tweedeling in de muziek van de band overbrugt.
Hoewel A Saucerful of Secrets oud en nieuw op doeltreffende wijze combineert, blijft het album enigszins hangen in een gebrek aan richting. Dit is niet verwonderlijk daar een en ander vervaardigd werd terwijl de hoofdcomponist op traumatische wijze zijn directe invloed verloor en bovendien de band zich op het hoogtepunt van een culturele revolutie bevond, maar toch is het gebrek aan coherentie iets dat de langspeler een uitzondering maakt in de geschiedenis van de band, die namelijk vrijwel altijd een nadrukkelijke focus had op ieder album en die ook doeltreffend en overtuigend wist uit te werken. “A Saucerful of Secrets” is in sommige opzichten dan ook eerder een verzameling liedjes dan een volwaardig album, en als zodanig lijkt het “painstakingly” van de overgang tussen Syd Barrett en David Gilmour te verhalen.
“A Saucerful of Secrets” zal altijd een beladen album blijven. In essentie is het namelijk een Syd Barrett-album, maar tegelijkertijd ontwikkelden de andere bandleden zich in een andere richting, die mede bepaald werd door de gesteldheid van Barrett. Bovendien tekent dit album het moment waarop de nieuwe en kort daarna legendarische opstelling officieel tot stand gebracht werd, en is het muzikaal enerzijds een voortzetting van het Barrett-georiënteerde debuut maar tegelijkertijd ook een spannende stap in de richting van latere groepsproducten als Atom Heart Mother en Echoes, een lijn die een absoluut hoogtepunt zal bereiken met “The Dark Side of the Moon“. Het tweede studioalbum van het toen labiele begrip Pink Floyd is dan ook de samenvatting van een periode van heftige ontwikkeling in de band, en als zodanig is de waarde van het album minder nostalgie-bepaald dan enigszins het geval is met “The Piper at the Gates of Dawn”. “A Saucerful of Secrets” zou namelijk met enig recht aangevoerd kunnen worden als het échte debuut van het instituut Pink Floyd, en deze stelling geeft zelfs los van de individuele kwaliteit van de composities op het album dan ook aan dat de tweede boreling uit het problematische verband “Pink Floyd” een standaardwerk is in de geschiedenis van de populaire muziek.
Christopher Cusack