Wilson, StevenAlbum

Een nieuw album waar Steven Wilson bij betrokken is, is groot nieuws. Groter dan de onverwachte terugkeer van Porcupine Tree wordt het niet, maar toch is de spanning rond het nieuwe soloalbum “The Overview” flink opgevoerd de afgelopen maanden. Dat begon al in juni vorig jaar met de aankondiging van nieuwe optredens in Europa, later ook wereldwijd. De laatste periode voor de verschijning waren er diverse sessies tegen betaling, waar je het album in Atmos kon horen, wat Wilsons handelsmerk is geworden. Helaas alleen in het Verenigd Koninkrijk.

Een paar weken voordat het album uitkwam, kreeg de redactie van Progwereld een streambare versie van het album in handen. Deze recensie is daarop gebaseerd, maar het gaat hierbij alleen om het basiswerk: twee lange tracks van respectievelijk 23 en 18 minuten. Ik beloof om hierop een aanvulling te schrijven zodra ik de beschikking heb gekregen over de bestelde luxe boxset met veel extra materiaal en natuurlijk alles in surround. Niet in Atmos, want zo’n installatie heb ik helaas niet.

Over het onderwerp van “The Overview” is op internet ook al veel gesproken. De kern van het album gaat over het ‘overview-effect’, de existentiële verschuiving die astronauten ervaren wanneer ze onze planeet van een afstand zien. Dit loopt uiteen van activisme (“We moeten nu eindelijk eens beseffen dat de Aarde extreem nietig en dat we er maar één van hebben”), tot een volledige depressie. Geïnspireerd door dit effect presenteert Wilson een ambitieus, tweedelig werk dat zich uitstrekt over symfonische prog, ambient soundscapes en cinematografische structuren. Voor deze plaat grijpt hij nadrukkelijk terug naar de progrock van zijn vroege Porcupine Tree-periode, maar dan gefilterd door tientallen jaren muzikale ontwikkeling. Over twee plaatkanten – als je voor vinyl gaat – horen we uit elke periode wel iets terug. “The Sky Moves Sideways” uit 1995 is aanwezig, maar ook de soloalbums “Insurgentes”, “The Raven…” en “Hand. Cannot. Erase.”. En ja, ook invloeden uit “The Future Bites” en “The Harmony Codex” zijn te vinden.

We hebben hier twee tracks waarin de muziek tussen de vrij gemakkelijk te onderscheiden delen naadloos in elkaar overloopt. Daarin komt van alles voorbij, van de galmende falsetto van Wilson in de opening, ingebed in een tapijt van toetsenelektronica, via het centrale middendeel met lekker afwisselende progrock tot aan een outro met een nogal bijzondere gitaarsolo – over die laatste later meer. En dat is dan alleen nog maar het eerste nummer, Objects Outlive us. De teksten gaan, kort door de bocht gezegd, over het alledaagse, aardse leven, afgezet tegen de oneindige kosmos. ‘Nietig’ is het woord dat hierbij past. We maken ons druk over banale dingen, terwijl sterren en zelfs hele sterrenstelsels (de ‘objecten’) worden gevormd en weer doodgaan. “Waar maken we ons druk om,” lijkt Wilson ons te willen voorhouden.

‘Kant twee’ heet The Overview en zet alles nog verder in perspectief. Het nummer opent met een opsomming van de steeds grotere afstanden en de objecten die daarbij horen. Opmerkelijk genoeg niet in lichtjaren, maar in meters. Zo staan de verste objecten op yottameters (10 tot de macht 24, 10²⁴). Persoonlijk haak ik al af bij de schaal van 10¹⁸, dat al meer dan honderd lichtjaar bedraagt. Op die afstand vinden we de dichtstbijzijnde sterrenclusters in onze eigen Melkweg, zoals Messier 54 en de Tarantula-nevel. Maar dat terzijde.

Dan de muziek zelf. In het intro met kopstem in Objects Outlive Us, getiteld No Monkey’s Paw, beschrijft Wilson een ontmoeting met een ‘extra-terrestrial’, die hem vraagt “Did you forget I exist?” Het antwoord is verontschuldigend: “Yes, but you played too hard to get.”

In The Buddha Of The Modern Age vraagt hij zich af waar het toch mis is gegaan sinds we voor het eerst de ruimte ingingen.

When once we reached to touch the sky
Now we have no need to try

(…)

Slaughter the sacred cow
To stuff our stupid mouths
Already fit to burst
Still the insatiable thirst
To kill over and over

(…)

And no longer able
To find some kind of perspective
Amongst all the invective
Glory in pathways of dopamine
Until time intervenes

De woorden en zinnen worden stampvoets gezongen met steeds meer stemmen die aansluiten, naast Wilson zelf ook die van Willow Beggs, inderdaad de dochter van bassist Nick Beggs. Die laatste speelt overigens niet mee op het album. Steven Wilson heeft sinds het nieuwste album van Porcupine Tree, “Closure / Continuation” de basgitaar ontdekt. Beggs sluit wel aan voor de tour dit jaar.

Het contrast tussen banaliteit en kosmische gebeurtenissen wordt nog scherper verwoord in het volgende deel, Objects: Meanwhile. De tekst hiervan is geschreven door Andy Partridge van XTC, en die weet het feilloos onder woorden te brengen.

Her shopping bag broke, sending eggs and flour crashing
Down to the ground, just like star clusters smashing
But no one will give her a glance
They just shuffle on home in a trance

(…)

And there in an ordinary street
A car isn’t where it would normally beT
he driver in tears, ‘bout his payment arrears
Still, nobody hears when a sun disappears
in a galaxy afar

(…)

And meanwhile the stars line themselves up in order
While we bicker on with our fences and borders.
But best not think about that
It’s better to live without facts

Het nummer is muzikaal gezien pure prog. Een catchy zes achtste ritme, afgewisseld door een middenstuk met stevig gitaarwerk. Het blijft toch interessant hoe kameleon Wilson zonder pardon terugkomt op eerdere uitspraken. Ooit beweerde hij dat hij “alles gezegd heeft met de gitaar”. Gelukkig heeft hij nog heel wat met dit instrument te vertellen, zo blijkt uit dit album.

Na een kort intermezzo, The Cicerones, duiken we in het staccato gezongen Ark, gevolgd door het geweldige, instrumentale Cosmic Sons Of Toil. Meer Porcupine Tree dan dit wordt het niet, met een stuwende bas en een lekkere gitaarsolo.

Hierna volgt de reprise van de opening No Monkey’s Paw, met dezelfde tekst, maar hier heet het ineens No Ghost On The Moor. Dit gaat over in het slot van dit eerste nummer (Heat Death of the Universe), met een scheurende gitaarsolo van Randy McStine, Wilsons nieuwe gitaarvriend (waarvan hij er toch aardig wat heeft versleten in zijn solocarrière; misschien is hij extra kritisch omdat hij zelf aardig gitaar speelt). Wilson zegt in een interview met NME dat hij de ultieme ‘not-Comfortably Numb’-solo wilde. “Ik wilde iets met hetzelfde gevoel van drama, maar dat er een miljoen lichtjaar van verwijderd is. Wat Randy heeft gedaan, is een van de hoogtepunten van de plaat.” Ik kan alleen maar zeggen dat die miljoen lichtjaar zeker is gelukt. Of het ook drama heeft, moet je zelf maar beoordelen. Het is wel behoorlijk… anders. Op sommige stukken kun je je zelfs afvragen of het wel een gitaar is.

Over naar ‘kant twee’, waarin we ons echt buiten de Aarde begeven. De track begint met Perspective, een stukje pure elektronica, ondersteund door een vette, geprogrammeerde drumbeat. We horen daaroverheen Wilsons vrouw Rotem die de afstanden mag opnoemen:

Size beyond one megametre
10 to the power of 6
Ganymede
Callisto
Wolf 359
Size beyond one gigametre
10 to the power of 9
Sirius
Altair
Vega
Polaris

En zo verder naar de yottameter. Persoonlijk ben ik geen fan van dit stuk, al was het maar omdat ik het om te beginnen veel te lang vind. Verder leidt het af van de toch wel fraaie muziek die eronder ligt. En na een keer of drie beluisteren begin ik me er zelfs behoorlijk aan te ergeren.

Gelukkig revancheert Steven Wilson zich met het daaropvolgende A Beautiful Infinity I, wat gewoon een lekkere up-tempo ballad is, met als basis de akoestische gitaar, en waarin ook de gitaarsolo niet ontbreekt, van Niko Tsonev deze keer. Dit gaat naadloos over in de pianoballad Borrowed Atmos met muzikale echo’s van “The Raven…” en “Hand. Cannot. Erase.”. Samen met A Beautiful Inifinity II vormen deze drie stukken het centrale deel van de track The Overview.

Het volgende deel, Inifinity Measured In Moments, begint helaas met een herhaling van de opsomming door mevrouw Wilson. Het nummer zelf is prachtig, met de nodige urgentie en de crux van het overview-effect, en het besef van de nietigheid van de Aarde en de mensheid:

Preserved
All we were
All destroyed
Drifting on
Through the void
As all permanence of matter disappears

Het album sluit af met het instrumentale, jazzy Permanence, met een hoofdrol voor Theo Travis op de sax. Het is de tegenhanger van de gitaarsolo die kant een afsluit.

Steven Wilson kan en doet veel zelf, maar gelukkig beseft hij altijd weer dat het de moeite loont om andere muzikanten erbij te betrekken. Zo ontbreekt gelukkig Adam Holzman niet, die zijn zoon Russell meebracht voor de drums op kant 1. Op kant 2 is dat Craig Blundell, die ook meegaat op tour. Datzelfde geldt voor gitarist McStine, die volgens de credits ook verantwoordelijk is voor ‘sound design’. Verder speelt Tsonev, zoals al genoemd, de solo op A Beautiful Infinity I, en zingen Willow Beggs en Andy Partridge achtergrondvocalen.

Zoals we van de meester zelf mogen verwachten is de productie uitmuntend. Alles klinkt helder, fris en de details komen prachtig naar boven. Of je nu luistert naar (goede) luidsprekers of met een koptelefoon.

Persoonlijk vind ik dit een van de betere albums van Wilson. In ieder geval spreekt het me meer aan dan de voorgaande drie, “To The Bone”, “The Future Bites” en “The Harmony Codex”. Maar het overtreft wat mij betreft niet “Hand. Cannot. Erase.” Het ligt voor de hand, niet in de laatste plaats door uitlatingen van Wilson zelf, om “The Overview” te vergelijken met een conceptalbum als “The Dark Side Of The Moon” van Pink Floyd. Dat gaat me wat te ver, maar wie weet hoe we over pakweg veertig, vijftig jaar tegen het album aankijken.