Yorke, ThomAlbum

In mei 2006 staat er op de website van Radiohead opeens een hyperlink zonder uitleg. Twee dagen na het verschijnen van de link maakt zanger Thom Yorke bekend dat de website waarnaar verwezen wordt samenhangt met zijn nieuwe soloproject, “The Eraser”, een album dat op een paar samples na geheel door hemzelf geschreven en ingespeeld is. Als het album vervolgens in juli 2006 wordt uitgebracht is niemand bijzonder verbaasd dat Thom Yorke solo klinkt als Radiohead zonder de andere leden van Radiohead. Hoewel het album uitkomt tussen “Hail To The Thief” (2003) en “In Rainbows” (2007), komt het album meer overeen met “Kid A” (2000) en “Amnesiac” (2001): het album is grotendeels elektronisch, de nummers zijn veelal opgebouwd rond een aantal pianoakkoorden, en de (elektrische) gitaar speelt een relatief geringe rol. Daaroverheen zingt Yorke in zijn kenmerkende stijl, dat wil zeggen als een depressieve jankende geslagen hond met liefdesverdriet en een doorn in alle vier zijn poten die bovendien zojuist heeft gehoord dat zijn lievelingsgrootmoeder onverwachts is overleden en zijn favoriete chocoladekoekjesmerk uit de handel is gehaald door een gemeen lachende koekjesfabrieksdirecteur.

Ondanks deze ietwat gekscherende omschrijving van haar geluid (die overigens niet ver bezijden de waarheid is), is de van Weltschmerz doordrenkte stem van Yorke onontbeerlijk voor het slagen van de muziek op “The Eraser”. Het album is een prachtige verzameling gevoelige liedjes die, ondanks de soms theatraal wanhopige zang, niet verzanden in wat met name Amerikanen en Jiddisch-sprekers weleens schmaltz (oftewel overdreven sentimentalisme) noemen (hier zou het wellicht Weltschmaltz worden). Integendeel, de minimalistische elektronische aankleding van de nummers – hier een stuk basaler dan op “Kid A” – maakt dat de muziek, ondanks de duidelijke emotionele teneur, niet eentonig is. Hoewel de sfeer sterk melancholisch is, is hier minder sprake van het navelstaarderige zelfmedelijden dat vroege Radioheadnummers als Creep kenmerkt en dat “Amnesiac” ondergeschikt maakt aan “Kid A”. Hoewel Yorke op “The Eraser” nog niet uitblinkt in zelfrelativering, heeft de luisteraar hier minder de neiging om hem aan zijn haren overeind te trekken en te commanderen op te houden met zijn aanstellerij.

De voorgaande paragrafen geven kort weer hoe ik tegenover Radiohead en Thom Yorke sta. Enerzijds is Radiohead een van mijn favoriete bands en vind ik hun werk grotendeels geniaal, maar anderzijds erger ik me vaak aan de cultus van zelfvervreemding en maatschappelijke wanhoop waarachter de band, en met name Yorke, verscholen gaat (om nog maar niet te beginnen over Radiohead fanboys). ‘Surely it can’t be quite that bad’, ben ik telkens geneigd te roepen als ik Yorke weer gepijnigd hoor kermen, maar tegelijkertijd acht ik zijn zang essentieel voor het geluid van de band en geef ik sowieso veelal de voorkeur aan mineuren muziek. Zo is het ook met “The Eraser”. Telkens als ik het album beluister, word ik getroffen door de kracht van het materiaal, maar raak ik ook weer enigszins geïrriteerd door het fatalisme van de teksten en de wijze waarop ze vertolkt worden. Wellicht is dat juist waarom Radiohead tot mijn meest geliefde groepen behoort: het materiaal is niet simpelweg briljant, maar daagt me ook uit door telkens net tegen de grens van mijn verdraagzaamheid aan te schurken. De muziek balanceert continu op de lijn tussen kunst en kitsch, maar weet desondanks vrijwel altijd zijn evenwicht te bewaren.

Op “The Eraser” omzeilt Yorke uiterst behendig de valkuilen die zijn muziek bevat. Hoewel een nummer als Harrowdown Hill dat gaat over de beruchte en verdachte zelfmoord in 2003 van David Kelly, een Britse expert op het gebied van biologische oorlogsvoering in minder vaardige handen ongetwijfeld zou uitmonden in een puberaal emonummer, weet Yorke de perfecte spanning tussen emotie en muzikale distantie te bewerkstelligen. Zo klinkt het nummer zowel persoonlijk en aangrijpend als gecontroleerd en afstandelijk; het telkens terugkerende gitaarthema en de elektronische ondersteuning verlenen het nummer een mate van zakelijkheid die voorkomt dat Yorkes zang al te zeer blijft hangen in de bezongen misère. Dit geldt voor het gehele album: de minimalistische mix van muziekinstrumenten en elektronica verleent niet alleen extra kracht aan de zang maar voorkomt ook dat Yorkes stem de muziek overdadig emotioneel maakt. Deze verhouding maakt dat “The Eraser” zowel gevoelig als afstandelijk is, en zorgt ervoor dat het album voortdurend spannend blijft.

In dit opzicht is “The Eraser” inderdaad een uitgekleed Radioheadproduct te noemen. Hoewel het een soloplaat van Thom Yorke is, wordt het album toch gekenmerkt door de verhouding tussen emotie en distantie die karakteristiek is voor het beste werk van Radiohead. Klagerig gezongen teksten worden in stand gehouden door schitterende semi-elektronische muziek, waarbij het resultaat de som der delen ver overstijgt. Als zodanig is “The Eraser” dan ook een onmisbaar album voor mensen die de muziek van Radiohead naar waarde weten te schatten.

Christopher Cusack

CD:

LP: