Univers ZeroAlbum

Krzysztof Penderecki, de in 1933 geboren Poolse componist, schreef in 1993: The avant-garde gave one an illusion of universalism. The musical world of Stockhausen, Nono, Boulez and Cage was for us, the young, a liberation (…) I was quick to realise, however, that this novelty, this experimentation and formal speculation, is more destructive than constructive (…) I was saved from the avant-garde snare of formalism by a return to tradition.

Penderecki begreep als geen ander dat de zogenaamde avant-garde een doodlopende weg was, die vanzelf zou leiden tot allerlei onbegrijpelijke conventies en een nieuwe vorm van formalisme. Alleen door terug te keren naar de klassieke vormen – zonder uiteraard de ervaringen en de nieuwe inzichten van de avant-garde los te laten – kwam hij in de tweede helft van zijn carrière tot onvoorstelbare meesterwerken. Vandaag de dag wordt hij als één van belangrijkste nog levende componisten gezien. Een man naar mijn hart.

Ook het Belgische kamermuziekgezelschap Univers Zero realiseerde zich na de zelfs voor RIO-begrippen ontzettend moeilijk te doorgronden “Heresie” dat men niet langer zo door kon gaan, om niet te verdwalen in te ver doorgevoerde experimenten, dus ze namen op de derde plaat, het in begin 1981 verschenen “Ceux Du Dehors” duidelijk gas terug. Deze koerswijziging – voor RIO-begrippen haast een verraad richting commercie – zal misschien geleid hebben tot het vertrek van oerlid Roger Trigaux, die met zijn eigen band Present (waarin dan toch Daniel Denis, uiteindelijk de leider van Univers Zero, ook in plaatsnam) duidelijk heeft gekozen voor een stijl die vele fans van symfonische rock zien als duidelijk een brug te ver.

Hoewel ik niets wil afdoen aan de kwaliteit en het legendarische karakter van het debuut “Univers Zero” (later heruitgebracht als “1313” en onlangs door Cuneiform weer onder de oorspronkelijke titel heruitgegeven) en het reeds genoemde “Heresie” betreft “Ceux Du Dehors” een nieuw startpunt voor Univers Zero, en leggen ze met deze plaat een blauwdruk voor hun typische stijl, een stijl die ze feitelijk niet meer los zullen laten tot en met het in 2010 verschenen “Clivages”. Met andere woorden: vind je deze plaat goed, dan kan je gerust enig ander werk van deze Belgische formatie tot je nemen.

Op “Ceux Du Dehors” is het geluid van Univers Zero in elke geval als volgt: begeleid door Denis’ perfecte percussie- en drumwerk, melden met name de hobo (soms fagot) van Michel Berckmans tezamen met de harmonium, oftewel een traporgel, van Trigaux’s opvolger Andy Kirk. Een harmonium, hoewel het uiterlijk van een soort orgel, lijkt qua klank wat op een lager gestemde accordeon, zodat de muziek van Univers Zero een hele aparte, frisse klankkleur meekrijgt. Daarnaast hebben Patrick Hanappier en twee gaststrijkers op viool, altviool en cello een belangrijk aandeel in allerlei accenten, solo’s en thema’s. Voeg dit alles samen met niet heel moeilijk te doorgronden melodieën en thema’s, en een helder, transparante productie, en je krijgt een beetje een idee hoe de instrumentale muziek van Univers Zero op deze plaat klinkt.

Invloeden van allerlei klassieke componisten uit de twintigste eeuw zijn hierin duidelijk aanwezig. Met name de invloed van Stravinsky en Bartòk zijn levensgroot, maar dan vooral met name vanwege de stuwende werking van het drumwerk van Denis. Op de site van Univers Zero staat dat als Stravinsky vandaag de dag had geleefd, hij muziek à  la Univers Zero zou maken. Daar twijfel ik een beetje aan, maar nochtans is deze opmerking niet uit de lucht gegrepen. Bij de eerste 500 exemplaren van de oorspronkelijke lp zat trouwens een single bijgevoegd, waarop Triomphe Des Mouches stond, dat nu als zevende track aan de cd is toegevoegd, en terecht.

Er valt individueel wel wat meer over elke track te zeggen, maar ik kies ervoor mij in te houden. De twee langere tracks zullen de wat meer conservatieve symfonische rockfans het meeste aanspreken. Vooral Dense, waarin het baswerk van Guy Segers een beetje wat van Magma wegheeft, en waarop viool, hobo en fagot dringen om aandacht, is ijzersterk en door de sfeervolle, tekstloze zang van Ilona Chale (het zal je in eerste instantie nauwelijks opvallen) is het nummer zelfs emotioneel te noemen.  En La Corne Du Bois Des Pendus is opmerkelijk vanwege zijn wat naargeestige sfeer. Ik moet bij dit nummer denken aan een groep van buikdanseressen die door een ongelukkige samenloop van omstandigheden zijn omgeturnd tot zombies, maar jij zal misschien een ander beeld bij deze track gaan ontwikkelen, want er is bij de muziek van Univers Zero veel ruimte tot interpretatie. Arrogantie is ver te zoeken bij deze Belgen, wat “Ceux Du Dehors” tot een prettige luisterbeurt maakt.

Ho, maar wacht even? De muziek van Univers Zero is toch heel moeilijk, atonaal, academisch en bedoeld voor mensen die heel veel verstand van kunst hebben? Inderdaad lees je dat vaak, maar met deze recensie wil ik dit misverstand naar het land der fabelen verwijzen. Natuurlijk betreft de muziek van Univers Zero geen achtergrondmuziek, en kost wel iets meer moeite de muziek te doorgronden dan de laatste van Mindgames, maar laten we dit alles alsjeblieft niet overdrijven. Je bent wel wat gewend, toch? Zelfs het duidelijk atonale La Musique d’Erich Zann ligt prettig in het gehoor, en dat is zowaar een prestatie binnen de RIO.

De balans tussen avant-garde en progressieve rock is op Univers Zero’s “Ceux Du Dehors” werkelijk perfect, wat de plaat bijna maakt tot een klassieker binnen de RIO en avant-prog, en buitengewoon invloedrijk op zowel de stijl als de verdere carrière van Univers Zero. Bijna, want de opvolgers “Uzed” en “Heatwave” zijn minstens net zo sterk. Dit alles maakt “Ceux Du Dehors” de perfecte introductie tot RIO voor zij die hier nog niet bekend mee zijn.

Markwin Meeuws