SolutionAlbum

Introductie
Erik: Na uitputtende boxen voor Caravan (“Who Do We Think We Are”, 2021) en Camel (“Air Born: The MCA & Decca Years 1973 – 1984”, 2023) is het eindelijk tijd voor een vergelijkbare verzameling van een Nederlandse band. Pseudonym Records heeft het aangedurfd om álles van Solution in één box te stoppen. “Last Detail” moeten we dan ook letterlijk nemen: tot en met het laatste detail is hier alles van deze roemruchte band: de studioplaten, de demo’s, de liveoptredens, die ene dvd; als er nog meer materiaal te vinden is dat het aanhoren waard is, zou het me zeer verbazen.

Het is buitengewoon indrukwekkend, wat de samenstellers, waaronder ‘onze eigen’ Wouter Bessels, hebben gepresteerd: achttien cd’s en een dvd, samen goed voor 211 muziekstukken, waarvan 129 bonustracks, waarvan er 109 nog nooit uitgebracht waren. Eerlijkheid gebiedt te vermelden dat, waar het originele materiaal van de band op slechts zes langspeelplaten paste, het gevaar bestaat dat je een nummer iets vaker gaat horen dan strikt noodzakelijk is. Aan de andere kant: liefhebbers van het fraaie stuk Chappaqua kunnen daar nu elf verschillende versies van beluisteren gedurende 1 uur en 50 minuten!

Boek
De box bevat een prachtig hardcover koffietafelboek van 276 pagina’s. Na een inleiding van Leo Blokhuis beschrijft Wouter Bessels de hele geschiedenis van de band, vanaf het prille begin in 1965 toen de band nog The Keys heette en vooral jazz en R&B speelde, via de naamsverandering in 1967 in Soulution, tot de reünie in 2006. Dat levert grappige anekdotes op, zoals het feit dat de ouders van Tom Barlage het financieel management op zich namen, wat er onder meer toe leidde dat de jonge rockmuzikant in Londen in een hotel zat met zijn moeder in de andere kamer. Niet helemaal zoals hij zich het wilde muzikantenleven had voorgesteld!

Je wordt wel een beetje duizelig van al die personeelswisselingen die in een paar pagina’s voorbijkomen. Pas in 1971, vlak voor het verschijnen van de eerste lp, noemen de mannen zich Solution en begint zich een wat stabielere bezetting af te tekenen. Als in 1975 het contract met Rocket, het label van Elton John, wordt getekend, lijken de kansen oneindig. Maar dat loopt al snel op een illusie uit, als blijkt dat Rocket een zeer slecht georganiseerd bedrijf is. Terwijl de band in Amerika toert, zijn de platen daar nergens te krijgen! Het is een beetje het verhaal van Solution door de jaren heen: schitterende albums, geweldige recensies, slechte verkoop. Zelfs het ‘commerciële’ album “Runaway”, dat zo anders klonk door de inbreng van drummer en zanger Jim Capaldi, wist het tij niet te keren. Een half jaar na het verschijnen van de plaat maakt de band bekend dat de koek op is. Een afscheidstoernee leverde nog een livealbum op en daarna sloot het boek voor lange tijd.

Dít boek gaat echter nog lang door met veel uniek beeldmateriaal uit die jaren. Al die gezeefdrukte posters, flyers, advertenties, krantenknipsels, administratie, recensies en prachtige foto’s geven de lezer een heerlijk tijdsbeeld vol brillen, snorren en baarden. En opvallend veel mannen die tegen een bakstenen muurtje geleund staan.

Het boek besteedt ook uitgebreid aandacht aan het vele werk dat de geluidstechnici hebben gehad aan het opkalefateren van al die opnames. Sommige waren nog keurig te vinden op oude mastertapes of digitale files, maar even zo vaak op cassettebandjes. Ook de liveopnames boden de nodige uitdagingen: de livemixer moet immers in the moment reageren op gebeurtenissen en dat gaat lang niet altijd zachtzinnig. Enorme volumeverschillen op één instrument maken een mix hartstikke lastig, om nog maar te zwijgen van alle brom en ruis die geluidsapparatuur in de jaren 70 en 80 wist te produceren. Een heidens karwei dus, waar we Wouter Bessels en Peter van ’t Riet eeuwig dankbaar voor mogen zijn.

Cd’s en dvd
Zoals uit het overzicht blijkt, bevatten de eerste zeven cd’s de officiële uitgaven die de band tijdens zijn bestaan uitbracht. Van
“Solution” (https://www.progwereld.org/recensie/solution-solution/) uit 1971,
“Divergence” (https://www.progwereld.org/recensie/solution-divergence/) uit 1972,
“Cordon Blue” (https://www.progwereld.org/recensie/solution-cordon-bleu/) uit 1975 en
“Fully Interlocking” (https://www.progwereld.org/recensie/solution-fully-interlocking-2/) uit 1977 zijn op deze website al recensies te lezen. We volstaan er hier dus mee te vermelden dat de platen enorm zijn opgeknapt in deze geremasterde versies: ze klinken fris en een stuk beter dan de toch al niet verkeerde cd’s uit 2012. In deze versies zijn er bovendien wat bonustracks aan toegevoegd, liveopnamen en de – wat mij betreft vaak wat overbodige – single versies.

“It’s Only Just Begun”
Alex: Na achttien maanden demo’s opnemen en nieuw materiaal perfectioneren, bracht Solution in maart 1980 hun vijfde album “It’s Only Just Begun” uit op CBS Records. De opnamesessies vonden plaats in de zomer van 1979, in de Spitsbergen Studio in Zuidbroek, met Phil Dunne en Maarten de Boer als technici. Nippy Noya voegt zijn percussie toe en gitarist Jan Akkerman draagt een solo bij op één nummer. Slaggitarist Harry Hardholt completeert het trio gastmusici. In september 1979 mixen Dunne en de band het album in voormalig producer Gus Dudgeons Moonlight Studio. Gedurende 1979 worden latere albumtracks al regelmatig op het podium uitgevoerd. Daarnaast wordt er regelmatig van (werk)titel gewisseld. Met 40.000 exemplaren zou dit het bestverkochte album in Nederland worden voor Solution. Ook zou het album later nog in de Verenigde Staten worden uitgebracht. Een aantal nummers zou als single worden uitgebracht, zonder veel succes.

De songs lijken puntiger, compacter, minder complex, commerciëler van aard. Maar met de instrumentale nummers Captain Willie en Logic is er nog voldoende van de ‘oude’ sound te herkennen op het nieuwe album. In dat verband is de instrumentale versie van het titelnummer, opgenomen als bonusnummer, extra interessant. It’s Only Just Begun is trouwens vier keer te horen op deze geremasterde versie van het album: als albumnummer, in de originele versie, single versie en dus als instrumental. De al genoemde bijdrage van Jan Akkerman op sologitaar maakt Logic tot een van de beste nummers van het album. Het rijke maar ingetogen geluid van de band wordt door de legendarische gitarist opgekrikt tot een topper. Helaas zou het nummer tijdens concerten maar zeer spaarzaam worden gespeeld. Ook het afsluitende 100 Words is een hoogtepunt. Het nummer, geschreven door zanger/bassist Guus Willemse, is een emotionele ballade met prachtige toetsenbegeleiding van de onovertroffen Willem Ennes. Maar luister ook eens naar de geweldige shuffle die drummer Hans Waterman produceert tijdens het titelnummer, of de scheurende saxofoonsolo van Tom Barlage in On My Own. Met bijna negen minuten is Mirror (Of Your Life) het langste nummer met ook nog eens een behoorlijk funky inslag en scat vocals van Willemse. Een licht gewijzigde strategie dus ten opzichte van voorganger “Fully Interlocking”, maar nog steeds de herkenbare Solution-sound.

Uit de muziek op beide “It’s Only Just Begun Sessions” cd’s blijkt dat de band enorm stoeide met songtitels en -teksten. Zo blijkt het titelnummer ooit Sitting in an old Car te hebben geheten, met dito teksten. Het origineel is een behoorlijke verbetering maar het is interessant om de ontwikkeling van de nummers te kunnen volgen. Sommige stukken worden onderdeel van andere nummers dan oorspronkelijk gedacht, het tempo ligt soms net iets anders. First Love wordt later Evil Love op “Runaway” en ga zo maar door. After Ten Years (silent duo) is een klein pareltje waarin de liefde voor jazzrock en met name Weather Report doorklinkt, aanrader. Ook de demoversie van Logic met verwijzing naar Herbie Hancock (Rockit) is interessant. De band klinkt hecht en de opnames zijn van goede kwaliteit. Het is letterlijk en figuurlijk de totstandkoming van het album, vooral interessant voor de echte fans.

“Runaway”
Erik: De muziek op “Runaway” uit 1982 kun je eigenlijk geen prog meer noemen, het is AOR. Bij vlagen wel hele goeie AOR, maar toch. De plaat kwam wat moeizaam tot stand, met name door de rol van Jim Capaldi, voormalig drummer van Traffic en talentvol componist. De band vroeg Capaldi het album te produceren, omdat wel duidelijk was dat de oude stijl van Solution toe was aan een vernieuwing. De hele wereld speelde punk- en new waveliedjes van drie minuten, nummers van tien minuten waren even ongewenst. Het resultaat is een rauwer geluid, met meer energie. Dat komt ook doordat de band demo’s had opgenomen met het idee die over te doen in een grotere studio. Capaldi vond die demo’s echter zo te gek, dat veel ervan op de plaat zijn terechtgekomen. Dat is voer voor onenigheid, want je neemt een demo immers op met een andere intentie dan als het op de plaat moet komen. Hans Waterman is nog steeds ontevreden over zijn drumwerk op “Runaway”. Ik vind ook wel dat de plaat weinig substantie heeft. Er zijn wat sterke liedjes, met name Runaway, Who’s To Blame en Down Hearted, maar andere, zoals Shame On You, Move On en Evil Love, zijn te simpele, weinig creatieve stukken.

De bijbehorende demo-cd, “Runaway Sessions”, is dan veel aardiger. Mastercard Is Magic, een nummer dat nooit verder is gekomen dan de demo die we hier horen, is, meer in de stijl van het oude Solution, beter dan wat er uiteindelijk op “Runaway” is terechtgekomen. Ook wel een pompende vierkwartsmaat, maar met sterke solo’s, waaronder een fijne op saxofoon, en een interessant thema. Verder staan er vroege versies op van stukken die wel op de plaat kwamen, zoals Fades Away, een vroege versie van Runaway. Ook leuk is Slow Move, een slome blues waarop Willem Ennes een vervormde Fender Rhodes speelt. Helaas is er geen zang en dan is ruim zes en een halve minuut toch een hele zit. Daarentegen duurt de hysterische jam op Yesterday van The Beatles dan weer veel te kort: een soort overspannen polka die het hele romantische liedje aan gort blaast, tot groot vermaak van de muzikanten. Op No Defeat komt de band akelig dicht in de buurt van Steely Dan, al blijft het een improvisatie die uiteindelijk maar geen liedje wil worden. Maar er zijn ook complete versies van stukken die uiteindelijk op het album terechtkomen, die minstens zo goed klinken als de uiteindelijke versie, en er zijn stukken die op een zeer laat moment nog zijn afgekeurd. Remember is best een aardig liedje, misschien een beetje zoet, maar niet slechter dan sommige stukken die het album wel gehaald hebben. Als je bedenkt dat “Runaway” uiteindelijk maar 36 minuten lang was, had het nummer best meegekund.

“Live”
Alex: Ik ben eigenlijk altijd fan geweest van het Groningse Solution, heb ze echter nooit live mogen aanschouwen; toen de afscheidstournee plaatsvond, was ik te laat om nog een kaartje te bemachtigen. Mede daardoor is “Live”, indertijd het officiële afscheid van de band, een van mijn favoriete livealbums geworden.

Maar niet alleen daardoor, het is een mooie dwarsdoorsnede van het oeuvre van de van oorsprong Groningse band, op twee elpees (toen nog) samengeperst. De opnames vonden plaats tijdens de afscheidstournee in februari 1983 in Weesp, Deurne en Uden. Met heerlijke uitvoeringen van onder andere Black Pearl en Divergence. Wat vooral opvalt is het hechte samenspel van het (op dat moment) kwintet, gitarist Harry Hardholt (Houseband) versterkte de band tijdelijk. De nadruk van de setlist ligt vanzelfsprekend op de meer recente albums “We’ve Only Just Begun” en “Runaway”, maar er is genoeg te genieten van ouder werk. Op deze geremasterde versie van het origineel uit 1983 zijn twee hoogtepunten te beluisteren: het uit de Groningse periode daterende instrumentale Chappaqua (genoemd naar een jongerencentrum) en het kleine hitje Empty Faces van “Fully Interlocking” uit 1977.

Het enige smetje is de toevoeging van het ingeblikte applaus, dat overduidelijk niet op de avond zelf werd opgenomen. Het gebeurde wel meer in die tijd, ik kan me een live-elpee van Vitesse (“Live 1980”) voor de geest halen waar hetzelfde vreemde fenomeen de kop opstak. Gastgitarist Hardholt zorgt voor nét dat beetje meer rock ‘n’ roll, hoewel het enigszins snerpende/schelle geluid van zijn gitaar me maar matig bevalt. Maar verder is het alleen maar genieten: van de geweldige zang en het solide basspel van Guus Willemse, de snaarstrakke trommels van meesterdrummer Hans Waterman, de jazzy en soms scheurende saxsolo’s van Tom Barlage en niet in de laatste plaats de melodieuze en smaakvolle toetsenpartijen van de helaas veel te vroeg gestorven Willem Ennes. Zijn Captain Willie is een prima voorbeeld van de muziek van Solution: een instrumentaal nummer waaraan iedereen zijn steentje bijdraagt en de som der delen groter is dan de individuele bijdragen.

Solution is altijd een beetje vreemde eend in de bijt geweest: meer jazz dan rock, meer fusion dan prog, een beetje op het randje, al is de scheidslijn dun. Een beetje leunend tussen Camel en Soft Machine, maar dan met een forse scheut fusion overgoten. En in de latere periode zelfs behoorlijk funky en rockend, bijna poppy zelfs. Vreemd dat de band met zoveel talent, steun van de platenmaatschappij(en) én prima studiomateriaal, niet dezelfde loopbaan heeft mogen meemaken als bijvoorbeeld Nederlandse generatiegenoten als Focus en Kayak, om binnen het genre te blijven. Wrong place, wrong time misschien, ik weet het niet. Maar de band neemt een warm plekje in mijn hart in en dat zal altijd wel zo blijven. “Live” was vijf kwartier lang een prima hernieuwde kennismaking met Solution en het jaren 80-gevoel.

Archives
Erik: Van de jaren tussen 1968 en 1980 zijn er ook een heleboel opnames bewaard gebleven, al klinken die soms wel wat ’authentiek’. Erg fijn zijn de opnames uit 1969 tot 1971. Het zijn voor een groot deel liveopnames, opgenomen in een schoolaula in het hoge noorden of tijdens een buitenfestival in Zeeland. Bijzonder sterk is File-54, getapet in zaal Apollo in Groningen in de tweede helft van 1969, toen de band nog Soulution heette. Een knappe fluitsolo van Tom Barlage en een toetsensolo van Willem Ennes bewijzen dat de band zich op dat moment nog wel een jazzcombo voelde. Dat wordt al anders met de magistrale hoempa van Circus Circumstances, een jaar later. En in 1971 speelt de band al een geweldige versie van Divergence. Al dat vroege materiaal, dat zwaar lijkt te leunen op het geluid van de Canterbury Scene, is absoluut heerlijk om te horen, deels door de onmiskenbare klasse van de muzikanten, maar deels ook door het nostalgische geluid.

Latere opnamen zijn deels live, en deels demo’s. Van de opnames die tussen 1974 en 1977 zijn teruggevonden, zijn er veel demo’s die later op albums terechtgekomen zijn, waaronder “Fully Interlocking”, maar ook een medley die de band gebruikte om onder de aandacht te komen bij het Rocket label. Heel leuk zijn de liveopnames van televisieprogramma ‘Nederpopzien’. De mastertapes waren verloren geraakt, maar op een cassettebandje is de audio teruggevonden. Door de ruis en de flutter hoor je onder meer een vroege versie van Black Pearl en een bijzondere uitvoering van De Internationale, die Tom Barlage met twee toeters in zijn mond speelt. Het stuk ontaardt bijna in een reggae-pastiche. Zeer zeldzaam is een demo van Funeral For A Friend van Elton John, bedoeld voor een tribute-album voor Elton en Bernie Taupin, dat er nooit gekomen is. Dat dit een ruwe mix op een gammel bandje is, maakt de muziek alleen maar meer waardevol.

Vervolgens vind je in dit enorme pakket ook een cd met liveopnames die de VARA maakte in de Oosterpoort in Groningen op 11 oktober 1977, toen “Fully Interlocking” net was verschenen, en nog meer opnames uit Groningen van een liveconcert op 21 april 1978. Kaz Lux, die destijds vaak het voorprogramma van Solution was, zingt een vroege versie van Captain Willie. De opnames laten veel dezelfde liedjes horen, maar door de veranderde geluidskwaliteit en de soms toch wel afwijkende arrangementen zijn de opnames zeer de moeite waard. Erg fraai is een liveuitvoering van Carousel met orkest en zangensemble.

“Live At Panama – Reunion 2006”
Alex: De langverwachte Solution reünieconcerten vonden plaats op 19 en 20 maart 2006 in Club Panama in Amsterdam. Voor deze concerten herenigde de ‘klassieke’ line-up van Ennes, Barlage, Waterman & Willemse zich met een aantal speciale gasten: zanger Peter Schneider, gitarist Harry Hardholt, bassist Jaap van der Sluijs, gitarist/vocalist Michiel Pos en de vrouwelijke zanggroep Mrs. Einstein. Het eerste (zondag)concert werd gehouden voor een publiek van genodigden, familie, vrienden en andere Solution-collega’s en werd opgenomen/gefilmd door meerdere camera’s. De complete audio-opname van die avond is nu voor het eerst beschikbaar op cd. Drie tracks die gebruikt werden voor release als single in 1983 zijn toegevoegd als bonustracks op deze cd. Het nut van die drie extra nummers ontgaat me een beetje. Aangezien de dvd al eerder verscheen, in 2007, en ook door ons werd gerecenseerd, beperk ik me hierbij tot de in het oor springende zaken.

In positieve zin zijn dat de lange(re) instrumentale nummers, voor mij toch de absolute hoogtepunten: met name Koan, een kruising tussen Camel en Soft Machine, de mooie ballade French Melodie, het swingende Captain Willie en het proggy Chappaqua springen er wat mij betreft uit. Opmerkelijk is ook de bijdrage van gitarist Hardholt te noemen. Ik roemde hem al eerder, door hem krijgt het geluid van de band een duidelijker rock signatuur. En merkwaardig genoeg, het schelle, scherpe gitaargeluid van voorheen is vervangen door een veel warmere sound, een behoorlijke verbetering. Solution klinkt sowieso meer compact dan op “Live”, met minder soli vooral.

In negatieve zin vallen de bijdragen van zanger Schneider op, hij zingt zijn ‘eigen’ nummers Stop en I Love You More Than You’ll Ever Know met veel pathos. Zijn operetteachtige stem past totaal niet bij het geluid van Solution, de band speelde overigens in zijn geheel mee op Schneiders’ soloalbum uit 1982. Nee, dan doet voormalig zanger Pos het veel beter, meer in lijn met de muziek. Maar de beste zanger is toch zonder twijfel Guus Willemse, zowel in de rocksongs als de ballades, 100 Words blijft een geweldig nummer, ditmaal met ondersteuning op sax door Barlage. Een prima geluidsdocument van het afscheid van deze legendarische Nederlandse band.

Dvd “Live At Panama – Reunion 2006”
Alex: De langverwachte Solution reünieconcerten vonden dus plaats op 19 en 20 maart 2006 in Club Panama in Amsterdam. Voor deze concerten herenigde de klassieke Solution-bezetting zich met een aantal speciale gasten. “Live At Panama” werd opgenomen op de eerste avond van het tweeluik. Er werd gefilmd met twee bediende camera’s en wat onbemande vaste camera’s. De bandleden hadden geen cameramensen rond het podium toegestaan, dat maakt het totale gebeuren nogal statisch. Het opschonen en mixen van de audiotracks nam een volledig jaar in beslag, de dvd kwam uiteindelijk pas in het jaar erop uit. Van het tweede optreden zijn helaas geen opnames gemaakt, naar verluidt waren show en geluid op deze avond zo mogelijk nog beter dan op dag 1. De twee Panama-optredens bleken het definitieve afscheid van Solution.

De beelden zijn volledig geremasterd, een absolute topprestatie. Het resultaat is goed zichtbaar, er zijn wat losse nummers van de oorspronkelijke dvd beschikbaar op YouTube en die clips kunnen niet in de schaduw staan van het vernieuwde materiaal. Het concert speelt zich af op het vrij kleine podium van Panama, het gebrek aan licht zorgt voor relatief donkere beelden. De inrichting van de zaal, met tafels en stoeltjes, draagt niet bij aan het enthousiasme van het publiek; pas bij de toegift is er iets van echte opwinding te bespeuren.

Er staat al een uitgebreide recensie van deze dvd op onze site, daarom beperk ik me hierbij tot de opmerkelijke zaken en hoogtepunten. Tot die laatste categorie behoort wat mij betreft het prachtige instrumentale French Melodie, maar ook Divergence, Captain Willie, Chappaqua en aller-allerlaatste nummer On My Own zijn absoluut het vermelden waard. De bijdrage van zanger Schneider valt daarentegen behoorlijk uit de toon. Voormalig zanger Pos en vooral de dames van Mrs. Einstein maken het optreden echter compleet. De bijdrage van gitarist Hardholt zou ik bijna noodzakelijk willen noemen, hij geeft het groepsgeluid wat meer ‘ballen’. Voor de audio verwijs ik naar de beschrijving van cd’s 8 en 9.

Slotakkoord
Alex: Een box van 18 cd’s en 1 dvd van Solution, mijn hart maakte een sprongetje bij de aankondiging ervan en het feit dat ik mijn oordeel mocht geven. Met veel enthousiasme ging ik aan de slag, om al snel te merken dat het geen kattenpis is, een dergelijke berg aan muziek. Toch is mijn enthousiasme door het hele luisterproces heen onaangetast gebleven: de geweldige muziek die de heren in de jaren zeventig en tachtig produceerden, staat nog steeds als een huis. Zeker in de geremasterde uitvoering die wij ter beschikking hebben gekregen. En wat nog het meest opvalt: het verveelt geen moment, ook al heb ik inmiddels tig keer het lichtvoetige It’s Only Just Begun op mijn koptelefoon, oortjes of luidsprekerboxen voorbij horen komen. Kortom, een prachtig document van een periode waar ik persoonlijk maar geen genoeg van kan krijgen.